Redakcja @Lipinski

26276

Bractwo Cyryla i Metodego

Bractwo Cyryla i Metodego zostało założone na przełomie 1845 i 1846 r. Skupiało ono głównie studentów i kilku pracowników naukowych Uniwersytetu Kijowskiego i Uniwersytetu Charkowskiego. W sumie około stu osób, bractwo nie stanowiło organizacji rewolucyjnej, a jego członkowie nie byli również monolitem ideowym.

Filomaci i Filareci

Towarzystwo Filomatów powstało w Wilnie w 1817r. Założył je Adam Mickiewicz. Miało charakter elitarny. Liczyło tylko kilkunastu członków. Dzieliło się na dwa wydziały: literatury i nauk wyzwolonych oraz nauk matematycznych, fizycznych i medycznych.

Konfedracja Barska

Konfederacja Barska została zawiązana 29 lutego 1768r. w Barze na Podolu. Jej założycielami byli magnaci : Potoccy, Sapiehowie i Krasińscy, a bezpośrednimi animatorami marszałkowie: Michał Krasiński i Józef Pułaski. Później dołączył do nich Karol Radziwiłł “Panie Kochanku”. Zawiązanie konfederacji było następstwem brutalności Rosjan wobec Rzeczpospolitej i traktowania jej jako podbitego protektoratu.

Ustrój Rzeczypospolitej

Miłośnicy historii, i nie tylko, dość powszechnie przyjmują, że ustrój dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów był wyjątkowy w skali europejskiej; co więcej, powinien to być dla nas Polaków powód do dumy. Nie ma jednak zgody wśród historyków jak należy postrzegać tą kwestię z perspektywy dziejów oraz w kontekście ówczesnej Europy. Wprawdzie mowa jest o dość odległych czasach, to jednak wciąż nie brakuje emocji, które niekiedy przysłaniają rzetelną i merytoryczną dyskusję.

Dymitriady

Przedsięwzięcie mające na celu pozyskanie przeciwko Szwedom i Tatarom wrogiej dotąd Moskwy. Polegało ono na próbie osadzenia na carskim tronie życzliwego Rzeczypospolitej cara. Pomysłodawcami całej akcji byli kniaziowie Wiśniowieccy i wojewoda sandomierski Jerzy Mniszech. Zdaniem historyków stanowiła ona niewątpliwie jedną z największych intryg politycznych ówczesnej Europy.

Bitwa pod Chocimiem 1621

Bitwa, a raczej kampania chocimska trwająca sześć tygodni, w której połączone siły polsko- kozackie skutecznie zagrodziły drogę armii turecko- tatarskiej, chcącej najechać Rzeczpospolitą. Nie było to oczywiście pierwsze i jedyne wspólne wystąpienie Polaków i Kozaków na polu bitwy.

Powstanie Pawluka

Powstanie chłopsko- kozackie , które objęło ziemię czernichowską, kijowską i połtawską wywołane przez Iwana Pawluka (Michnowicza Buta) w 1637r. Wydał on uniwersał do Kozaków, w którym z jednej strony deklarował oddanie się na usługi królewskie, a z drugiej wzywał do wystąpienia przeciw starszyźnie kozackiej, służącej Polsce za “obiady, wieczerze i bankiety”. Uniwersał wywołał żywy oddźwięk wśród ukraińskiego chłopstwa. Przystąpiło ono do rabowania dworów i mordowania szlachty. Najbardziej aktywne było na Zadnieprzu, gdzie pustoszyło dobra Jeremiego Wiśniowieckiego.

Powstanie Chmielnickiego

Największe wystąpienie Kozaków w XVII w. na Ukrainie, wymierzone przeciwko Rzeczpospolitej, określane przez historyków ukraińskich jako :” wyzwoleńcza wojna ukraińskiego narodu przeciwko polsko- szlacheckiemu panowaniu”. Bezpośrednią przyczyną jego wybuchu w 1648r. było zaniechanie przez Rzeczpospolitą wyprawy na Turków, za którą opowiadał się król Władysław IV. Mieli w niej wziąć udział Kozacy, którzy liczyli, ze dodatkowy rejestr ( zaciąg) przyczyni się do poprawy ich sytuacji materialnej. Po rezygnacji z wyprawy poczuli się oszukani. Narastało wśród nich napięcie , które wykorzystał utalentowany i charyzmatyczny Bohdan Chmielnicki, podstarości czehryński, skrzywdzony przez Daniela Czaplińskiego , który zabrał mu przemocą hutor Subotów i uwiódł żonę.

Ugoda hadziacka

Ugoda między państwem polskim a kozactwem, zawarta w Hadziaczu na Zadnieprzu w 1658r. Na jej mocy województwa: bracławskie, czernihowskie i kijowskie miały jako Księstwo Ruskie tworzyć trzeci składnik Rzeczypospolitej obok Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zarządzać nim miał hetman wojsk ruskich, podlegający bezpośrednio królowi. Hetman miał zasiadać w senacie, a rejestr kozacki miał wynosić 60 tys. ludzi. Kozacy mogli tez ubiegać się o nobilitację, czyli o przyjęcie do stanu szlacheckiego. Proces ten miałby jednak przebiegać stopniowo.

Wielkie Księstwo Litewskie

Nazwa państwa litewskiego od XIII w., w l. 1569-1795 połączonego unią z Koroną Królestwa Polskiego w Rzeczypospolitą Obojga Narodów. Powstało na przełomie XII i XIII w. na terenach Auksztoty (Aukštaitija), rdzennej dzielnicy Litwy. Początkowo rządzone było wspólnie przez książąt (kunigasów) kilku rodów litewskich. Od ok. 1235 władzę książęcą objął Mendog (Mindaugas, ?-1263), który w 1250 lub1251 przyjął chrzest w obrządku rzymsko-katolickim i 1253 został koronowany na króla Litwy.

Giedyminowicze

Protoplastą rodu był Skalmont (Skalmantas lub Skolomendas, XIII w.), pradziad Giedymina, a ojcem jego był Pukuwer-Budwid (Pukuveras-Butvydas, zm. 1294 lub 1295), syn Skalmantasa; znani są czterej synowie Pukuwera: Vytenis (Witenes), Gediminas (Giedymin), Teodoras (Teodor) i Vainius. Z czworga jego synów najbardziej znanym, faktycznym twórcą państwa litewskiego i założycielem rozległego rodu Giedyminowiczów, był Giedymin (Gedyminas).

Statuty Litewskie

Spisane w języku ruskim kolejne trzy modyfikacje miejscowego prawa, pochodzące z 1529, 1566 i 1588 r. Ich treść odbijała szybkie tempo zmian ustrojowych Litwy w XVI w. Najpełniejszy wymiar miał III Statut Litewski, który czerpiąc ze starych statutów dostosowywał jego artykuły do ówczesnej nauki prawa. O jego jakości najlepiej świadczy fakt, że obowiązywał on na Litwie i na ziemiach ruskich włączonych do Korony aż do 1840r., pełniąc de facto rolę ustawy zasadniczej. Stanowi on wybitny pomnik prawa litewskiego. Przewyższa on niewątpliwie “Sudiebniki moskiewskie” z lat 1497,1550, 1649, ale także wiele kodeksów zachodnioeuropejskich. Składał się on z 14 rozdziałów i 488 artykułów. Wywarł on duży wpływ na prace kodyfikacyjne w Rosji, szczególnie na “Sobornoje ułożenie” z 1649r.

Przyłączenie Rusi Czerwonej do Polski

W początkach wieku XIV Ruś Halicko – Włodzimierska, tj. tereny rozciągające się w głąb Podola na południowy – wschód od Roztocza Lwowsko – Tomaszowskiego, ulegała coraz większej destabilizacji i pogrążała się w upadku społeczno-gospodarczym. Taki stan rzeczy wynikał w dużej mierze z faktu, iż ziemie te z jednej strony padały ofiarą niszczących najazdów tatarskich, z drugiej zaś podlegały stałym naciskom litewskim z północy. Stąd też książę halicki Jerzy II spoglądał z nadzieją w kierunku Rzeczypospolitej i Węgier, szukając wsparcia u Kazimierza Wielkiego oraz Karola Roberta Andegaweńskiego. Ci ostatni natomiast ze swej strony żywo zainteresowani byli pogranicznymi terenami Grodów Czerwieńskich i Podola.

Latopis hustyński o kijowskim panowaniu Włodzimierza Monomacha

Tego roku [6622 = 1114] Włodzimierz zebrał wszystkich bojarów swoich i starszyznę i rzekł im: “Czy ja jestem mniejszy od przede mną byłych władców i rządzących berłem wielkiego księstwa Ruskiego, którzy chodzili do wielu krajów i ziem i stamtąd z wielką sławą i zdobyczą wracali, jak Oleg, Igor i Światosław, szczególnie zaś wielki wśród panujących kniaziów Włodzimierz, dziad mój, który zachwiał świat i Grecką ziemię, i stamtąd wielkich zdobyczy i sławy ziemi naszej Ruskiej przysporzył?

“Powieść mnionych lat” o początkach panowania Włodzimierza Monomacha

A zmarł prawowierny kniaź Michał, zwany Światopełkiem, miesiąca kwietnia 16 dnia [1113 r.], za Wyszogrodem, i przywieźli go w łodzi do Kijowa, i ubrali ciało jego, i włożyli na sanie. I płakali po nim bojarzy i drużyna jego wszystka, śpiewając nad nim nabożne pieśni, i położyli w cerkwi Świętego Michała, którą był sam zbudował. Kniahini zaś jego rozdzieliła mnogie bogactwa monasterom i popom, i ubogim, że aż dziwili się wszyscy ludzie, gdyż takiej jałmużny nikt nie może czynić.

Ruś pod rządami Włodzimierza Monomacha

Po śmierci Światopełka (1113 r.) w Kijowie zaistniała realna możliwość wystąpienia rozruchów mas plebejskich. Bojarzy i zamożni mieszczanie zwrócili się więc do Włodzimierza Monomacha – wnuka cesarza bizantyjskiego Konstantego Monomacha, a syna Wsiewołoda – aby objął on władanie nad ziemią kijowską. Potrzeba silnych i zdecydowanych rządów zdaje się dostatecznie tłumaczyć zaistniały w tym wypadku precedens złamania zasad o dziedziczeniu “ojcowizny”, uchwalonych podczas zjazdu w Lubeczu (1097 r.). Zgodnie bowiem z tym prawem Włodzimierzowi przypadała w udziale dzielnica perejasłwska, którą – wyjeżdżając do Kijowa – od razu przekazał swemu synowi Światosławowi.

Chrystianizacja Rusi w relacji Powieści minionych lat

Gdy Andrzej nauczał w Synopie i przyszedł do Korsunia [miasta na Krymie], dowiedział się, że niedaleko Korsunia jest ujście dnieprowe, i zapragnął pójść do Rzymu, i przyszedł, i stanął pod górami na brzegu. I nazajutrz wstawszy rzecze do będących z nim uczniów: “Czy widzicie te góry? Owóż na tych górach zajaśnieje łaska Boża, będzie gród wielki i cerkwie mnogie wzniesie Bóg”. I wstąpił na góry te, błogosławił je, i postawił krzyż, i pomodlił się
do Boga, i zszedł z góry tej, gdzie później stanął Kijów, i poszedł Dnieprem w górę.

Od Lędzan do Lachów, od Dulebów do Wołyńców. Pograniczny tygiel przed tysiącem lat.

Tysiąc lat temu, gdy Polska nie byłą jeszcze Polską, a Ruś nie była jeszcze Rusią… Zaraz, zaraz, zapytacie, jak to Polska nie była Polską za Mieszka I, a Ruś nie byłą Rusią za Światosława??? Cóż, Polska wtedy jeszcze nawet nie nazywała się Polską, tylko państwem gnieźnieńskim, a Ruś, choć nazywała się już Rusią, nijak nie przypominała znanej nam Rusi. I Kijów, i Gniezno, zanim stały się ośrodkami dwóch najważniejszych państw północnosłowiańskich, musiały jeszcze podporządkować sobie różne plemiona Słowian i stworzyć nowe tożsamości – polską i ruską właśnie.

Chrzest Rusi

Wejście Rusi Kijowskiej – państwa Słowian Wschodnich, które ukształtowało się przy udziale wareskich przybyszów na przestrzeni IX i X wieku – do wspólnoty państw schrystianizowanych jest jednym z najdonioślejszych wydarzeń w dziejach Europy Wschodniej. Przy czym przenikanie i rozwój chrześcijaństwa na tych terenach stanowiło istotny problem nie tylko doby średniowiecza, lecz jego przebieg i konsekwencje znalazły swój wydźwięk również w całej późniejszej historii Europy (zwł. Słowiańszczyzny)
i Kościoła. Ruś – podobnie jak i inne kraje europejskie, przyjmujące chrześcijaństwo w X stuleciu – w toku budowy i umacniania monarchii, poszukiwała rozwiązań również w sferze kultu. Przy omawianiu zagadnień chrystianizacji państwa ruskiego należy zatem brać pod uwagę cały ów kontekst wewnątrzpaństwowy i międzynarodowy, w jakim monarchia Rurykowiczów znajdowała się u schyłku pierwszego tysiąclecia po Chrystusie.

Międzyrzecz Ostrogski

Obronny klasztor franciszkanów. Ok 1454 Iwan Ostrogski ufundował murowaną cerkiew Świętej Trójcy. W końcu XVI w. przy cerkwi działały szkoła, drukarnia i szpital. W 1609 r. ks. Janusz Ostrogski, kasztelan krakowski , włączył dobra do założonej przez siebie ordynacji ostrogskiej. Już jako katolik przy zamienionej w kościół cerkwi ufundował obronny klasztor franciszkanów. Miasto otoczono wałami ziemnymi z bramami wjazdowymi. W 1866 r. po likwidacji klasztoru franciszkanów. Kościół znów stał się cerkwią, która funkcjonowała zarówno w okresie międzywojennym jak i za czasów sowieckich. W 1991 r. umieszczono tu prawosławny monaster męski, a w 1994 r. prawosławne seminarium duchowne. Mury obwodowe mają, wzniesione w l. 1606-1612, mają ok. 1,5 m. grubości i 5-8 m. wysokości. Tworzą nieregularny czworobok, wzmocniony w narożnikach czterema dwukondygnacyjnymi, sześciobocznymi wieżami.
Wieże i mury na całym obwodzie wieńczy renesansowy krenelaż. Ściany zdobione ornamentowym fryzem. Centralnym obiektem jest jest cerkiew Świętej Trójcy z XV-XVI w., trójnawowa, z trzema kopulistymi absydami. W ikonostasie znajduje się cudowny obraz Matki Bożej, z wysadzanymi drogimi kamieniami koronami, ofiarowany franciszkanom przez ks. Janusza Ostrogskiego.

Gródek Jagielloński, cerkiew św Jana Chrzciciela

(obecnie Gorodok, obwód lwowski). Cerkiew św.Jana Chrzciciela, wzniesiona w 1755 r., w 1802 r. dobudowano zakrystię. Drewniana, trójdzielna. Składa się z trzech zrębów jednakowej wysokości przykrytych kopułami na ośmiobocznych bębnach. Wewnątrz malowidła z 1861 Po 1945 r. Było tu muzeum etnografii i haftu ludowego. Dzwonnica z 1863 r., ceglana, trzykondygnacyjna.
(Z. Hauser)

Głuchowice k, Lwowa

Głuchowice k. Lwowa (obwód lwowski). Dawny kościół katolicki .Wzniesiony na przełomie XIX i XX w. (obecnie klub towarzystwa “Proświta”). Fasada całkowicie przebudowana. Prezbiterium zamknięte wielobocznie. Opilastrowane ściany wieńczy kamienny fryz arkadowy. Dach dwuspadowy. (Z.Hauser)