Zapytanie o poglądy na polską politykę wschodnią zostało wysłane przez naszą redakcję do wszystkich komitetów wyborczych. Pełnych odpowiedzi udzieliły sztaby Krzysztofa Bosaka i Władysława Kosiniaka-Kamysza. Swoje stanowisko osobiście nakreślił Mirosław Piotrowski, a sztab Szymona Hołowni wskazał jedynie fragment programu wyborczego kandydata.

Poglądy pozostałych ważniejszych kandydatów – Roberta Biedronia i Małgorzaty Kidawy-Błońskiej – pokrótce scharakteryzowaliśmy na podstawie ich publicznych deklaracji z czasu kampanii wyborczej oraz wypowiedzi z ostatnich lat. Odnośnie urzędującego prezydenta (od którego również nie otrzymaliśmy odpowiedzi) ograniczyliśmy się do opisania kilku najbardziej charakterystycznych wydarzeń i wypowiedzi z lat jego prezydentury.

Władysław Kosiniak-Kamysz

Władysław Kosiniak-Kamysz zadeklarował, że jako prezydent powróci do “prowadzenia aktywnej polityki zagranicznej”. Jego zdaniem konflikt z Unią Europejską ogranicza pozycję Polski w Europie Wschodniej, czego przykładem ma być proces proces pokojowy na Ukrainie i format normandzki (spotkania przedstawicieli  Francji, Niemiec, Rosji i Ukrainy), z którego strona polska została całkowicie wyeliminowana.

Będę wspierać Ukrainę w jej dążeniach do odzyskania integralności terytorialnej (okupywane terytorium Donbasu i Krymu), na forum zarówno UE, jak i NATO. Powinniśmy  podtrzymywać dobre bilateralne kontakty z Ukrainą i popierać dążenia tego państwa do jak  najbliższej współpracy z NATO i UE. Bolesne i sporne sprawy z naszej wspólnej przeszłości  powinniśmy omawiać na poziomie specjalistycznych grup roboczych złożonych z historyków i  starać się stopniowo rozszerzać działalność edukacyjną w tym zakresie. Nasze stosunki muszą  funkcjonować na bazie wzajemnego poszanowania – oświadczył Kosiniak-Kamysz.

Priorytetem kandydata ludowców będzie “uaktywnienie działań Partnerstwa Wschodniego wspólnie z naszym  ważnym sojusznikiem, Szwecją”. Zakładać ma ono zacieśnienie relacji z Ukrainą, Białorusią,  Mołdawią, Gruzją, Azerbejdżanem i Armenią. Absolutnym priorytetem jest dla mnie  zdecydowane wsparcie dla niepodległości Białorusi – poinformował Kosiniak-Kamysz.

Ocenia on, że w interesie Polski jest utrzymywać jak najlepsze stosunki z trzema państwami bałtyckimi,  Litwą, Łotwą i Estonia, “z którymi łączą nas długotrwałe więzi historyczne, a obecnie również  wojskowe”. Zapowiada wsparcie dla krajów bałtyckich w zapewnianiu im jak najwyższego poziomu bezpieczeństwa w ramach Paktu Atlantyckiego oraz inicjację “bliskiej bilateralnej  współpracy z Estonią, liderem cyfryzacji w UE, również w sprawach cyberbezpieczeństwa Polski”. Kosiniak-Kamysz deklaruje również, że będzie “aktywnie i pilnie działał na rzecz otwarcia wschodnich rynków zbytu dla  polskich produktów żywnościowych wytwarzanych przez polskich rolników”.

Jak wielu Polaków wysoko cenię muzykę, literaturę i sztukę rosyjską i pragnę partnerskiej  współpracy z Federacją Rosyjską. Mam wszakże krytyczny stosunek do jej działań w sferze  politycznej w ostatnich latach. Moim priorytetem będzie podtrzymanie konsensusu w UE w  sprawie wspólnej polityki wobec FR, gdyż jedynie zjednoczona Europa jest w stanie  wynegocjować pożądane zmiany. Za obecnej prezydentury pana Andrzeja Dudy, Polska jest  przez FR traktowana jako przedmiot, a nie podmiot jej polityki zagranicznej. Jednym z moich  priorytetów będzie zmiana tego stanu rzeczy – oświadczył kandydat Koalicji Polskiej.

Krzysztof Bosak

Według Krzysztofa Bosaka polska polityka wschodnia po roku 1989 jest “niestety w dużej mierze obszarem niekonsekwencji, nieudolności a przede wszystkim złego nakreślenia priorytetów”. Charakteryzować się tym miała linia działania “właściwie wszystkich rządów”.

Po pierwsze, brakuje uznania podstawowego faktu, że po rozpadzie ZSRR na całym tym obszarze powstały, niekiedy po raz pierwszy w historii, państwa, które zaczęły prowadzić politykę zagraniczną zgodnie ze swoim interesem narodowym – zauważył Bosak – Specyfikę polityki każdego z nich należy rozpatrywać osobno, ponieważ mają one różne, nierzadko zresztą wzajemnie sprzeczne, interesy, a przede wszystkim dalece zróżnicowaną sytuację wewnętrzną – zaznaczył.

Jego zdaniem w myśleniu elit rządzących państwem polskim dominowało i dominuje tendencja do “maksymalnego upraszczania i ujednolicania podejścia do partnerów na wschodzie”, co stanowi “poważny błąd”, fatalnie pokutujący zwłaszcza w odniesieniu do dwóch spośród trzech największych krajów za naszą wschodnią granicą – Białorusi oraz Ukrainy. W tym zakresie należałoby położyć nacisk na większy wpływ zaplecza eksperckiego i analitycznego na bezpośrednie decyzje polityczne, oraz na “krytyczną rewizję dotychczasowych założeń i wypracowanie nowych, długofalowych strategii działania w odniesieniu do każdego z państw położnych za naszą wschodnią granicą z osobna”.

Po drugie, na bazie obiektywnie słusznego założenia, że w polskim interesie leży istnienie szeregu suwerennych państw między Polską a Federacją Rosyjską, dokonano błędnej diagnozy rozszerzającej. Przyjęto za aksjomat założenie, że należy bezkrytycznie wspierać każde środowisko, dążenie czy element polityki tych państw, które zwalczają jakkolwiek rozumiane czy nawet domniemane wpływy rosyjskie w regionie – twierdzi Bosak – Tymczasem Polska posiada na tym obszarze również inne, nie mniej fundamentalne, interesy, niż tylko powstrzymywanie wpływów Moskwy. Dotyczy to między innymi naszych interesów gospodarczych, ochrony i wsparcia dla naszej mniejszości narodowej ale również polityki historycznej. Wszystkie te interesy brane były w nawias i traktowane po macoszemu wobec wspomnianego wcześniej priorytetu kwestii rosyjskiej – przekonuje.

Skutek jest taki, że “Polska posiada mizerną pozycję, nie tylko polityczną, ale i gospodarczą za wschodnią granicą, nie chroni i nie wspiera należycie rodaków na Kresach a wreszcie ponosi porażki jeśli chodzi o politykę historyczną oraz tożsamościową”, nie osiągając nawet celu zasadniczego jaki sobie postawiła. Obowiązkiem nowego prezydenta ma być zmiana tego nastawienia i położenie większego nacisku na pragmatykę i realizm w aktywności państwa polskiego w Europie Wschodniej.

Po trzecie, zdecydowanie zbyt słaby nacisk przez ostatnie 30 lat kładziony jest na długofalowe budowanie polskiej pozycji w omawianych państwach. Zaniedbywano tradycyjne metody jak intensywne, bilateralne kontakty, nacisk na rozszerzanie wpływów i współpracę gospodarczą czy stały monitoring oraz konsultacje polityczne – ocenił kandydat na prezydenta RP.

W opinii Bosaka w polskich działaniach dominowały dotychczas zabiegi głównie w sferze symbolicznej i “próby tworzenia meta-narracji dla całego regionu”, co, poza krajami bałtyckimi, “spotykało i spotyka się z marnym rezonansem w innych stolicach”. Mało kogo interesują wielkie gesty i wielkie, idealistyczne wizje gdy narody państw Europy Wschodniej muszą na co dzień borykać się z problemami o charakterze egzystencjalnym – twierdzi. Według niego polscy prezydenci w minionych 30 latach wykonali wiele takich symbolicznych gestów, a nawet posiadali dobre i intensywne relacji ze swoimi odpowiednikami w państwach bałtyckich czy na Ukrainie. Nie przełożyło się to jednak na “namacalne efekty w postaci trwałej pozycji Polski w tych państwach”, bo zabrakło “podejścia systemowego, wypracowania mechanizmów i składania partnerom naprawdę konkretnych, namacalnych propozycji”. W odpowiedzi przysłanej nam ze sztabu Krzysztofa Bosaka padła również deklaracja, że jako prezydent RP będzie on dążył, by w tym kierunku zamieniać polską politykę wschodnią.

Po czwarte, idealistyczne podejście do relacji międzynarodowych owocuje nieelastyczną i mało efektywną polityką również w stosunku do Rosji. Dostrzegając szereg sprzecznych interesów między naszymi państwami oraz brutalność i bezwzględną konsekwencję Moskwy w zakresie realizacji własnych interesów, trzeba zapytać o skuteczność linii przyjętej przez kolejne rządy w Warszawie na tym kierunku – zauważa Bosak. Efektem usztywnionego, ale “przede wszystkim pozbawionego inicjatywy stanowiska” jest m.in. to, że Polska “nie jest podmiotem w wielu ważnych rozmowach i rozgrywkach, jakie dotyczą regionu, choćby w sprawie statusu Donbasu czy Krymu”.

Kandydat ocenił, że najważniejsze rzeczy rozgrywają się ponad naszymi głowami “nie tylko dlatego, że nie mamy odpowiedniego potencjału ale również z powodu wspomnianych braków inicjatywy i elastyczności”, a rolą głowy państwa powinna być “długotrwała praca nad tym by Polska z państwa rozgrywanego stała się na arenie międzynarodowej realnym graczem”.

Po piąte, jednym z fundamentalnych błędów jest, zwłaszcza w odniesieniu do Litwy i Białorusi, gdzie zamieszkują największe i mające największe możliwości przetrwania oraz rozwoju polskie społeczności, branie w nawias interesów kulturowych, gospodarczych i politycznych Polaków na Kresach – przekonuje Bosak – Na poziomie najzupełniej elementarnym, gdy mówimy o celu prowadzenia jakiejkolwiek polityki w ogóle, jest nim zabezpieczenie najbardziej żywotnych interesów wspólnoty, której ta polityka dotyczy. Polityka Polska musi dbać o interesy całej wspólnoty narodowej, nie tylko tej jej części, która zamieszkuje w obecnych granicach – twierdzi.

Jako wzór w tym zakresie stawia Węgry oraz ich politykę, zwłaszcza z ostanich dziesięciu lat, wobec rodaków na ziemiach utraconych w XX wieku. Krzysztof Bosak jako prezydent ma korzystać m.in. z dobrych wzorców wypracowanych w tym względzie w Budapeszcie.

Po szóste a zarazem kluczowe – żeby mieć jakąkolwiek polską politykę wschodnią, musimy myśleć i działać samodzielnie. Przez ostatnich 30 lat jedynym dużym celem, jaki postawiły sobie elity okrągłostołowe, było dołączenie do struktur UE i NATO. Im dalej jednak od momentu gdy obydwa te zamierzenia zostały zrealizowane, tym bardziej widać jak płytkie były te ambicje. Zresztą środowisko ideowej prawicy, które reprezentuje nasz kandydat, wskazywało na ten problem od samego początku już w latach 90-tych. Dziś Polska nie posiada podmiotowej polityki wschodniej, ponieważ przez ostatnie dekady całość polityki zagranicznej została podporządkowana kierunkom wskazywanym w Berlinie, Brukseli i Waszyngtonie. Skutki są bardzo niekorzystne. O ile część państw na świecie stara się kształtować swoje relacje zewnętrzne ponad swój potencjał, o tyle Polska prowadzi je często poniżej swojego potencjału. Gdy Węgry i Rumunia zdecydowanie protestują przeciw ograniczaniu praw językowych ich rodaków na Ukrainie, Polska, której mniejszość dotyka ta sama sytuacja… wspiera działania Kijowa za przykładem Waszyngtonu. Gdy Białoruś prowadzi grę na obronę swojej niezależności wobec Rosji, Polska jest zadziwiająco bierna i wykonuje niewiele ruchów wobec Mińska, znów oddając pola Niemcom czy USA, które umacniają swoje wpływy w regionie. Przykładów można, niestety, mnożyć a każda, niewykorzystana okazja to straty i obniżanie polskiej pozycji w regionie. Krzysztof Bosak reprezentuje wizję prezydentury, która w całej polskiej polityce zagranicznej postawi nacisk na fachowość, aktywność, inicjatywę, zdrowy rozsądek i twardą obronę narodowych interesów. Tych wszystkich rzeczy potrzebujemy tym bardziej w polityce wschodniej naszego państwa – podsumowano odpowiedź nadesłaną do naszej redakcji.

Mirosław Piotrowski i Szymon Hołownia

Profesor Mirosław Piotrowski, założyciel i przewodniczący ugrupowania Ruch Prawdziwa Europa, w polityce zagranicznej stawia na “podniesienie godności naszego kraju w relacjach z innymi państwami”. Jestem zwolennikiem zasady, że Ukraina z Banderą do UE nie wejdzie. Nasze relacje będą więc zależeć od stanięcia w prawdzie – oświadczył. 

Powtarzam, że chciałbym szlifować ten bezcenny brylant, jakim jest Polonia i Polacy za granicą. Ten aspekt ma wyjątkowo ważne znaczenie odnośnie polityki wschodniej. Prezydent RP powinien upominać się o prawa Polaków mieszkających w tych państwach oraz realnie im pomagać – poinformował kandydat. Wyraził także zdziwienie z powodu odmiennego traktowania przez władze polskie Polaków na Białorusi i na Litwie. Zadeklarował, że jako prezydent natychmiast skorzystałby z prawa łaski wobec prezesa Związku Polaków na Litwie Michała Mackiewicza, którego ściga polska prokuratura, co “jest wstydem dla naszego kraju” oraz wymienił urzędującą ambasador RP w Wilnie.

Trzeba jak najszybciej zażegnać konflikt z Rosją. Nie wszyscy sąsiedzi zza miedzy się lubią, ale miejsca zamieszkania nie zmienimy – stwierdził Piotrowski.

Poglądy Szymona Hołowni nt. polityki wschodniej przedstawione zostały w dokumencie “Nowy prezydent. Wizja i konkrety prezydentury”. Czytamy w nim, że “Polska musi odzyskać miejsce przy stole kreatora polityki wschodniej UE, z którego abdykowała”. Powinno się to stać przez odbudowę Trójkąta Weimarskiego oraz odbudowę relacji z sąsiadami z UE – Niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą, państwami skandynawskimi, a także “podejmowanie ambitnych działań wobec sąsiadów, którzy do tych struktur nie należą – przede wszystkim wobec Ukrainy i Białorusi”.

Jego zdaniem nie można domagać się europejskiej solidarności wobec Rosji, a potem żądać “cofnięcia systemu integracji na poziom Europy Ojczyzn”. Wybór strategii europejskiej nie jest dla nas kwestią intelektualnej kalkulacji, ale pochodną zarówno miejsca na mapie kontynentu, jak i naszych doświadczeń oraz większego niż w przypadku narodów Europy Zachodniej poczucia kruchości statusu quo – przekonuje kandydat.

Dobre relacje z Ukrainą są kluczowe dla naszego bezpieczeństwa, mają też swój niezwykle ważny wymiar międzyludzki. W Polsce mieszka na stałe kilkaset tysięcy obywateli i obywatelek Ukrainy – zaznacza Hołownia – Niezbędne jest w mojej ocenie powołanie Polsko-Ukraińskiego Instytutu Dialogu Społecznego i Historycznego  – specjalnej instytucji, która będzie się zajmowała kontaktami między naszymi społeczeństwami oraz wyjaśnianiem polsko-ukraińskich sporów historycznych – podkreśla.

Zdaniem kandydata wyjaśnianie historii jest ważne, ale “nie może ono zdominować naszych relacji”. Rola prezydenta w kontaktach z Ukrainą jest tradycyjnie bardzo duża, a dobre relacje między narodami powinny zostać wsparte zdolnością współpracy władz obu państw – podsumowuje.

Podczas debaty prezydenckiej w TVP Szymon Hołownia zadeklarował, że swoją pierwszą podróż jako prezydent RP odbyłby do Kijowa

Robert Biedroń i Małgorzata Kidawa Błońska

Sztaby Roberta Biedronia i Małgorzaty Kidawy-Błońskiej nie odpowiedziały na naszą prośbę o scharakteryzowanie poglądów swoich kandydatów na temat polskiej polityki wschodniej.

Jako najwyższy przedstawiciel RP będę szukała dla nas przyjaciół, a nie wrogów. Odbuduję prawdziwie partnerskie relacje z UE i USA, wrócimy do Trójkąta Weimarskiego i będę rozmawiała z naszymi wschodnimi sąsiadami – zapowiadała na swojej konwencji wyborczej w lutym Małgorzata Kidawa-Błońska.

W wywiadzie udzielonym w grudniu zeszłego roku wypowiadała się w podobnym tonie. Twierdziła wtedy, że “tracimy pozycję państwa, z którym można rozmawiać o wsparciu Ukrainy”.

W 2014 r. jako rzecznik rządu przekonywała na antenie TVP Info, że “musieliśmy być tym krajem, który zabiega o problemy ukraińskie, musieliśmy być ambasadorem Ukrainy w Europie (…) w naszym interesie jest stabilna, bezpieczna Ukraina”.

W lipcu 1943 roku nastąpiło apogeum fali zbrodni o znamionach ludobójstwa na Kresach Wschodnich Polski, których dopuściły się organizacje ukraińskich nacjonalistów i oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii. W tym roku przypada 72. rocznica tych wydarzeń. Sejm polski składa głęboki hołd pomordowanym ze szczególnym okrucieństwem rodakom, obywatelom polskim i innych narodowości – mówiła w 2015 r. kandydatka Koalicji Obywatelskiej na urząd prezydenta RP. Sejm, którego była marszałkiem, uczcił wtedy minutą ciszy ofiary „zbrodni o znamionach ludobójstwa”.

Jeśli chodzi o Rosję prezydent Duda mówił o niej w grudniu 2019 r. przy okazji szczytu NATO w Londynie w następujący sposób: Nie możemy mówić o wrogu na poziomie międzypaństwowym. Rosja to nasz sąsiad, z którym nie we wszystkich sprawach się zgadzamy, ale nie ma mowy o jakiejkolwiek wrogości. Trzeba o różnych kwestiach dyskutować, nie wolno się zamykać, ani też żadnego kraju bezwzględnie izolować. Mimo wszystko w nowej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego, która miała być ukoronowaniem kadencji Dudy (jej opublikowanie zostało przełożone przez pandemię koronawirusa), jako jedno z głównych zagrożeń dla państwa polskiego wymieniono “neoimperialną politykę Rosji”. Wciąż nie odmrożono również kontaktów dwustronnych między oboma krajami, o czym w zeszłym miesiącu przypomniał rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow.