Jak to jest być mniejszością – warsztaty w ramach projektu Erasmus Plus [+FOTO]

W dniach 28-30 kwietnia odbył się w Wilnie kolejny etap projektu “Upodmiotowienie młodzieży z mniejszości narodowej w kontekście europejskim, krajowym i lokalnym”. Został one poświęcony właśnie realiom życia i prawom mniejszości w Europie.

Tradycyjnie już do przedstawicieli Mickuńskiej Wspólnoty Młodzieżowej dołączyła młodzież z różnych zakątków Polski. Byli mieszkańcy Warszawy, Lublina, Poznania, Bydgoszczy, Szczecina czy Białej Podlaskiej, ale też osoby z małych miejscowości z województw pomorskiego, wielkopolskiego, podlaskiego, lubuskiego, śląskiego, podkarpackiego współpracujący z drugim organizacyjnym partnerem projektu Fundacją Kompania Kresowa. Poważną część uczestników tworzyli uczniowie Gimnazjum im. Jana Śniadeckiego z polskim językiem nauczania w Solecznikach. Rejon solecznicki jest tym rejonem Litwy, który posiada najwyższą proporcję mniejszości narodowej – 76 proc. jego mieszkańcow stanowią Polacy. Samorząd rejonowy wsparł organizację warszatatów, w których wraz z grupą uczestniczyła koordynatorka do spraw młodzieży Wiktoria Rekść. Wiedzę o życiu mniejszości narodowych podnosiły także studentki wileńskiej Filii Uniwersytetu w Białymstoku, działające społecznie także w wileńskim Klubie Studentów Wileńszczyzny. Wszyscy oni spotkali się 28 kwietnia w Domu Kultury Polskiej w Wilnie.

Tak różnorodna grupa młodych uczestników wymagała integracji. Toteż pierwszą część piątku poświęcono na gry integracyjne. W pierwszej kolejności miały one pomóc na zapoznanie się uczestników w różnym wieku, uczęszczających do szkół średnich lub uczelni wyższych, niektórych już pracujących. W drugiej sprawdzić ich potencjał kooperacji poprzez ćwiczenie pracy w zespole. Mimo różnic wiekowych i pochodzenia z różnych środowisk lokalnych, gry wykorzystujące słowa, gesty, aktywność ruchową, ale też wymagające wspólnej pracy pomogły nawiązać kontakt i pomogły sprawnie realizować kolejne zadania. Pierwszym była gra wymagajaca od grup uczestników stworzenia na dużej płachcie papieru tytułowej strony gazety – jej zawartość miała odzwierciedlać zainteresowanie i wiedzą każdego z nich.

Istotną część warsztatów stanowiła część konferencyjna. Składały się na nią multimedialne prezentacje i prelekcje. Były one prowadzone nie tylko przez organizatorow, ale i samych uczestników. Niektórzy z nich, zainteresowani tematem i czyniący go elementem swoich studiów przygotowali kompleksowe prelekcje na temat mniejszości narodowych na Litwie, w Polsce, Hiszpanii i Rumunii. Wybór krajów miał ukazać różne struktury społeczne, tradycje historyczne, realia egzytencjalne mniejszości i różne mechanizmu prawno-instytucjonalne zabezpieczania ich praw i interesów.

Część konferencyjną otworzyła debata moderowana na temat samego pojęcia narodu i mniejszości narodowej. Młodzież rozważała rolę w kształtowaniu tożsamości i świadomości narodowej takich czynników jak język, kultura, pochodzenie, wspólne zamieszkiwanie, czy choćby mit historycznej ojczyzny dla diaspor, świadomy wybór, odnosząc się do roli każdego z czynników, wyszukując przykłady grup narodowych i etnicznych w których poszczególne cechy odgrywają główną rolę w kształtowaniu poczucia wspólnoty. Uczestnicy doszli do wniosku, że kluczowe znaczenie dla tożsamości ludzi ma kształtowana wspólnie i wspólnie odtwarzana kultura, w której kolejne pokolenia są wychowywane od najmłodszych lat.

Tego dnia młodzie ludzie mieli również, pracując w grupach i korzystając z pomocy prowadzącego zajęcia, zdefiniować różne typy systemu terytorialnego państw oraz podać ich przykłady: od unitarnego państwa scentralizowanego, przez jego zdecentralizowaną odmianę, po federację i konfederację.

Następnie przedstawiony został dorobek prawa międzynarodowego w kwestii będącej osią warsztatów. Prelegent przedstawił młodzieży piewsze, nieudane wysiłki międzynarodowe gwarantowania praw mniejszości narodowych po pierwszej wojnie światowej przez Ligę Narodów. Następnie omawiano i analizowano współczesny dorobek Organizacji Narodów Zjednoczonych, Rady Europy, Organizacji Współpracy i Bezpieczeństwa w Europie i w końcu Unii Europejskiej. Podstawową refleksją młodzieży był wniosek, iż prawo międzynarodowe kształtuje raczej ogólne pojęcia indywidualnych praw człowieka, a definicje mniejszości, ich wskazanie i określenie mechanizmów faktycznie pozwalających próbować uniknąć asymilacji nadal pozostaje domeną prawodawstwa państw narodowych.

I właśnie omówieniem czterech z nich uczestnicy zajmowali się w ciągu kolejnych dwóch dni. Szczególnych przykładem jest Hiszpania. Transformacja od autorytaryzmu do demokracji w latach 70 XX wieku charakteryzowała się również radykalną decentralizacją kraju. Każdy region kraju, odzwierciedlający stopniowe narastanie państwa od średniowiecza, odtrzymał wówczas autonomię. Odpowiednio większą w przypadku regionów zdominowanych przez ludność zamieszkaną przez gupy o wyraźnej odrębności etnicznej względem Hiszpanów, to jest Kraju Basków i Katalonii. Omawiając szerokie uprawnienia i kontrukcję władz regionalnych, uwypuklono jednak i te mechanizmy, które pozostają mechanizmami państwa unitarnego. Hiszpania wydała się uczestnikom zawieszona między tym modelem, a federalizacją, co zresztą przejawia się w sprzecznościach prawnych i politycznch przejawiających się kryzysami społeczno-politycznymi.

Innym przedstawionym państwem był Rumunia. By zrozumieć jej uwarunkowania etniczno-kulturowe trzeba brać pod uwagę, że jest to państwo historycznie młode, które zrosło się z trzech odrębnych historycznie części: Wołoszczyzny, Mołdawii i Siedmiogrodu. Przynależność tego ostatniego przez setki lat przed 1920 r. do monarchii węgierskiego zaznacza się faktem, iż to właśnie Madziarzy są największą mniejszością narodową kraju. Stanowiącą oni 6 proc. ludności Rumunii, czyli proporcję bardzo podobną do proporcji Polaków na Litwie. W czasie prezentacji nakreślono ten kontekst historyczny i szczegółowo przedstawiono liczebność i rozkład terytorialnych 18 mniejszości narodowych. Obok Węgrów, jako zgłaszających najwięcej postulatów, szczególną uwagę poświęcono również nielicznej Polonii zamieszkującej Bukowinę. Uczestnicy z Litwy zauważyli fakt szerokiego urzędowego zastosowania języków mniejszości w gminach, gdzie stanowią one co najmniej 20 proc. mieszkańców, brak progu wyborczego dla ich kandydatów do parlamentu, chojne finansowanie organizacji mniejszościowych przez państwo.

Po prelekcjach uczestnicy otrzymali za zadanie przygotowanie i przeprowadzenie w centrum Wilna sondy wśród przechodniów. Mieli sprawdzić wiedzę napotkanych obywateli Litwy na temat zamieszkujących ją mniejszości narodowych. Co ciekawe w trakcie jej przeprowadzania uczestnikom udało się natrafić między innymi na ich przedstawicieli – miejscowych Polaków i Rosjan. To właśnie oni byli najbardziej świadomi narodowościowej różnorodności społeczeństwa Litwy, jak okazało się w czasie prezentacji i omówienia wykonanych przez uczestników nagrań.

Ostatni dzień poświęcony został na omówienie realiów egzystencji, zakresów praw i mechanizmów ich obrony w ojczyznach uczestników: w Polsce i na Litwie. Zostały one zakończone podsumowującą dyskusją. Inaczej niż na Litwie, w Polsce jest określona prawnie definicja mniejszości narodowej i etnicznej. Jej brak w pierwszym kraju, tak jak i generalny brak ustawy o mniejszościach narodowych stanowi poważny problem z ich punktu widzenia. Rygorystyczna litewska ustawa o języku państwowym bardzo ogranicza możliwość publicznego używania języka innego niż litewski. Są także różnice w zakresie praw politycznych: w Polsce nie obowiązuje próg wyborczy dla komitetów wyborczych mniejszości narodowych, natomiast na Litwie obowiązuje 5-procentowy, w dodatku społeczności mniejszościowe w tym państwie muszą tworzyć regularne partie. Na Litwie jest natomiast znacznie szerzej rozwinięte szkolnictwo z językiem nauczania mniejszości, podczas gdy w Polsce placówki oświatowe przeznaczone dla nich najczęściej nauczają ich języków ojczystych jako przedmiotów. Te i inne uregulowania były przedmiotem debaty i oceny młodzieży.

“Była to pierwsza edycja programu Erasmus+, w jakiej miałam okazję wziąć udział i bardzo się cieszę, że udało mi się pojechać. Obóz został zorganizowany w ciekawej formie, dobrym aspektem było rozpoczęcie od integracji i tworzenie wymieszanych grup do zadań, dzięki czemu łatwiej było nawiązać kontakt z Polakami z Litwy i lepiej ich poznać. Najbardziej podobało mi się zadanie polegające na przeprowadzeniu sondy ulicznej, ponieważ w realny sposób pokazywało wiedzę mieszkańców i dawało możliwość porozmawiania z nimi. Wykłady o mniejszościach narodowych w różnych państwach były dla mnie naprawdę interesujące, szczególnie wykład dotyczący Rumunii, o której wiedziałam wcześniej bardzo mało i nie zdawałam sobie nawet sprawy, że można mówić o polskiej mniejszości w tym kraju.” – podsumował warsztaty Klaudia z Poznania. Podkreśliła możliwość zrozumienia lokalnego społęczeństwa – “Dopiero ten wyjazd uświadomił mnie, jak wielonarodowym państwem jest także sama Litwa. Miałam wcześniej świadomość obecności Polaków na Litwie, ale nie wiedziałam, że stanowią aż taki procent społeczeństwa i zaskoczyło mnie, jak często na ulicach Wilna można było usłyszeć język polski; podobnie zaskoczyło mnie, że tyle osób na Litwie porozumiewa się po rosyjsku. Dopiero uczestnictwo w tym projekcie pokazało mi jak sytuacja wygląda w rzeczywistości. Sporo się dowiedziałam i było to dla mnie na tyle ciekawe zagadnienie, że o różnych rzeczach opowiadam teraz znajomym w Polsce. Poszerzyło się także moje grono znajomych, co naprawdę mnie cieszy, bo bardzo cenię sobie posiadanie znajomości za granicami kraju”.

Także dla Aleksandry z Solecznik było to pierwsze działanie w ramach projektu, w jakim uczestniczyła. “Poznałam wielu różnych, indywidualnych i ciekawych, sympatycznych ludzi. Takie pojęciami jak suwerenność, państwo zdecentralizowane, dyskryminacja, próg wyborczy, prawa, ustawy i traktaty, były dla mnie czymś nowym” – podsumowała swój udział uczestniczka – “Po wysłuchaniu referatu Rafała Bucy dowiedziałam się wiele o Hiszpanii i mniejszościach narodowych w niej (sama trochę się interesuję Hiszpanią i nawet uczę tego języka). Nie miałam też pojęcia, jak mniejszości w Rumunii mają zapewnione takieprawa i nawet nie podejrzewałam, że jest w Rumunii taka mniejszość narodowa jak Polacy”.

“Najbardziej podobało mi się to, że wreszcie mogłem na żywo zetknąć się z ludźmi, o których czytałem, a także, chociaż trochę, móc przyczynić się do utrzymania czy rozbudowania ich świadomości narodowej” – ocenił Piotr z Wilkowic – “Temat Polonii i Polaków za granicami zawsze był dla mnie ważny, teraz jednak jest mi bliższy, bardziej zrozumiały, a przez to również bardziej mnie dotyka”. Jak podsumował – “dzięki doświadczeniu z Wilna chyba również mogę powiedzieć, że sam lepiej zrozumiałem, kim jestem”.

“Po zakończeniu warsztatów do domu przyjechałam pełna różnych uczuć i wrażeń. Poznałam nowych przyjaciół z Butrymańc, zaprzyjaźniłam się z kilkoma osobami z Polski. W czasie warsztatów gry były atrakcyjne” – zaakcenotwała Agnieszka z Solecznik. “Referaty ciekawie było słuchać, a najwięcej zaciekawiły mnie osobiście referaty o Hiszpanii i o Rumunii.” – podkreśliła uczestniczka – “Jedynym minusem było to, że warsztaty odbywały się tylko przez trzy dni. Chciałoby się spędzić więcej czasu na warsztatach, gdyż było ciekawie, wesoło. W czasie warsztatów zrozumiałam coś ważnego dla siebie. Jestem Polką. Wiedziałam to zawsze, ale po warsztatach to puczucie wzrosło. Także ludzie z Polski pozostawili we mnie takie duże wrażenie, że zachciałam pogłębić swoją wiedzę historyczną nie tylko o Litwie, lecz i o Polsce, a nawet zaciekawiła mnie polityka, o której też chcę dowiedzieć się jak najwięcej”.

Pierwsze dwa etapy partnerstwa „Upodmiotowienie młodzieży z mniejszości narodowej w kontekście europejskim, krajowym i lokalnym” odbywały się w Mickunach i Solecznikach w marcu zeszłego roku. Objęły one integrację uczestników, zapoznanie się ze społecznym i instytucjonalnym środowiskiem Wileńszczyzny.

Trzeci etap partnerstwa realizowany był pod koniec kwietnia 2022 r. w Mickunach, Solecznikach i Ejszyszkach. Obejmował zajęcia edukacyjne organizowane w szkołach rejonu solecznickiego przez samych młodych uczestników projektu, organizację konkursu plastycznego i wystawy prac uczniów szkół w rejonie solecznickim, organizację koncertu lokalnych wokalistów i muzyków amatorów w Ejszyszkach oraz malowanie murali w tym miasteczku oraz Solecznikach, według projektu samych uczestników. W sierpniu młodzież Polski i Litwy mogła kształcić swoje kompetencje komunikacyjne na zorganizowanych w Wilnie w warsztatach medialnych.

Efektem współpracy młodzieży jest blog, na którym opisuje ona Wileńszczyznę.

Karol Kaźmierczak, fot. Dominika Błażewicz

Opisane działania zostały zrealizowane jako część projektu partnerstwa na małą skalę w ramach programu Erasmus Plus i sfinansowane ze środków Unii Europejskiej