W Wilnie ponownie zawieszono kontrowersyjną tablicę ku czci Noreiki

W centrum Wilna ponownie zawieszono kontrowersyjną tablicę ku czci Jonana Noreiki, dowódcy litewskiego ruchu oporu, a zarazem założyciela getta w Szawlach, oskarżanego o kolaborację z nazistowskim Niemcami. Poprzednią tablicę, już wcześniej dewastowaną i naprawianą, zdemontowano latem na polecenia mera miasta.

W Wilnie na gmachu Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk (Biblioteki Wróblewskich) ponownie zainstalowano tablicę pamiątkową ku czci wzbudzającego liczne kontrowersje Jonasa Noreiki, znanego m.in. z założenia getta w Szawlach. Nową tablicę zawieszono w czwartek z inicjatywy kilku organizacji społecznych. W odróżnieniu od poprzedniej, usuniętej w lipcu na polecenie mera miasta, zawiera ona informacja, że Noreika był więźniem obozu koncentracyjnego Stutthof.

Podczas ponownego zawieszania obecnych było około 50 osób, trzymających litewskie flagi i śpiewających litewskie pieśni patriotyczne. Ponadto, kilkaset osób demonstrowało wieczorem na placu przed urzędem prezydenta w obronie Jonasa Noreiki.

 

Mer Wilna Remigijus Šimašius oświadczył, że zawieszenie tablicy w takiej formie było nielegalne. – Nie było to uzgadniane ani z samorządem, ani z właścicielką budynku – biblioteką – powiedział w rozmowie z dziennikarzami. Zaznaczył, że liczy na zabranie głosu w tej sprawie przez przedstawiciel władz państwowych. – Będziemy oczekiwali na ich ocenę i decyzję.

Niezadowolenie wyraziła też Faina Kukliansky, prezes Litewskiej Wspólnoty Żydowskiej. Jej zdaniem, ponowne zawieszenie tablicy ku czci Noreiki, tym bardziej w kontekście nadchodzących uroczystości upamiętniających Holokaustu litewskich Żydów, zaszkodzi wizerunkowi Litwy na świecie. Wyraziła nadzieję, że przywódcy państwa należycie ocenią zawieszenie nowej tablicy pamiątkowej i podejmą stosowne działania. Środowiska żydowskie na Litwie już wcześniej domagały się usunięcia tablicy.

W kwietniu tego roku poprzednia tablica wisząca na gmachu Biblioteki Akademii Nauk została pokazowo rozbita młotem przez Stanislovasa Tomasa, kandydata w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Mer Wilna Remigijus Šimašius potępił akt wandalizmu w wykonaniu Tomasa, nazywając go „młotkowym terrorystą”. Choć początkowo władze Wilna sygnalizowały, że to nie one zamieściły tablicę i stąd nie mają planów, by ją odnowić, to niedługo po tym Šimašius oświadczył, że władze miasta ją przywrócą.  Zaapelował też do społeczeństwa o spokój, nieeksponowanie tematu i zrobienie „kilkumiesięcznej przerwy” przed powrotem do sprawy upamiętnienia Noreiki.

W międzyczasie, rozbitą tablicę posklejali pracownicy samorządowej spółki komunalnej „Grinda”, po czym z powrotem umieścili ją na poprzednim miejscu. Z kolei wileński samorząd w sprawie dalszego losu tablicy postanowił zasięgnąć rady u historyków.

W lipcu br. Rada miasta Wilna zadecydowała o przemianowaniu ulicy noszącej dotychczas imię Kazysa Škirpy, przedwojennego żołnierza i dyplomaty Litwy, po 1940 r. kolaborującego z III Rzeszą. Co ciekawe, kilka dni wcześniej tablica ku czci Noreiki została usunięta na polecenie mera Wilna, Remigijusa Šimašiusa, który tłumaczył to zamiarem „zlikwidowania wszelkich znaków pamięci, które związane są z reżimami totalitarnymi i tym samym uderzają w uniwersalne wartości”. Według naszych informacji, zrobiono to bardzo wczesnym rankiem. Wywołało to sprzeciw części Litwinów. Na miejscu zdjętej tablicy zawieszono fotografię Noreiki, a pod nią składano kwiaty.

Na początku tego tygodnia litewska Prokuratura Generalna odmówiła wszczęcia śledztwa ws. zdjęcia tablicy przez mera Wilna, gdyż nie dopatrzono się w tym znamion przestępstwa czy wykroczenia.

Jonas Noreika to niezwykle kontrowersyjna postać związana z XX-wieczną historią Litwy. Był dowódcą powojennych antyradzieckich oddziałów podziemnych (posługiwał się pseudonimem Generał Vėtra), jednak w czasie drugiej wojny światowej był wysokim urzędnikiem administracji kolaboracyjnej, który podpisał rozporządzenie o utworzeniu getta dla Żydów w Szawlach. Z tego względu usunięcia honorującej go tablicy domagała się część litewskich intelektualistów, a w ubiegłym roku także szef MSZ Republiki Litewskiej, Linas Linkevičius. Obrońcy Noreiki zaznaczali, że z kolei w 1942 roku sprzeciwił się on utworzeniu na Litwie Legionów SS. Podkreślano też jego zasługi dla podziemia antysowieckiego oraz aktywną działalność antynazistowską w późniejszym okresie wojny. Jonas Noreika został aresztowany w marcu 1946 roku. Rok później rozstrzelały go okupacyjne władze sowieckie. Przez część Litwinów uważany jest za bohatera.

Wilnoteka.lt / L24.lt / Kresy.pl