Weclawek @Weclawek

156

Żyrowice Klasztor Uspieński

Zbudowany w latach 1613-1650 w stylu barokowym, przebudowany w stylu klasycystycznym w 1828 r. Konstrukcja trzynawowa, zakończona absydą i zwieńczona kopułą. Budynek ma ok. 50 m długości i ponad 35 m wysokości. Wnętrze bogato zdobione. W nawie głównej barokowy ikonostas z XVIII w. W centralnej części ikonostasu, w srebrnej, pozłacanej ramie, znajduje się otoczona kultem cudowna płaskorzeźba MB Żyrowickiej, o wymiarach 5,6 x 4,4 cm, wykonana z jaspisu na początku XV w.
Drewniany prawosławny monastyr w Żyrowicach powstał w 1470 r. z fundacji Aleksandra Sołtana. W 1613 r. przejęli go bazylianie, którzy stopniowo zastąpili dawne drewniane budynki murowanymi. Pierwszym przeorem był św. abp Jozafat Kuncewicz. W XVII i XVIII kompleks był sanktuarium maryjnym i centrum pielgrzymkowym nazywanym „litewską Częstochową”. Po kasacie unii, w 1839 r. monastyr wrócił w ręce prawosławnych. W obrębie klasztoru seminarium duchowne, w czasach sowieckich technikum, od 1989 r. główna uczelnia prawosławna Białorusi. (Agnieszka Homan)

Iwie. Meczet drewniany.

Meczet ufundowany w 1884 r. przez właścicielkę miejscowych dóbr Elfrydę Zamoyską. Iwie i okolice to największe obecnie na Białorusi skupisko Tatarów, którzy mieszkają tu od XVI wieku. Meczet jest zbudowany na planie prostokąta, z czterospadowym dachem i smukłym ośmiobocznym minaretem. W pobliżu meczetu znajduje się cmentarz tatarski (mizar) z licznymi interesującymi, często wiekowymi nagrobkami.

Zasław. Ruiny zamku.

Już w XI wieku Zasław, będący stolicą oddzielnego księstwa, był mocno ufortyfikowany. W 2 połowie XVI w. istniała tu warownia bastionowa w stylu starowłoskim. W XVII w. istniejący zamek zamieniono na klasztor dominikanów, zrujnowany w XIX w. Do dziś zachował się zarys wału i fragmenty ruin. (Agnieszka Homan)

Zasław. Ruiny zamku.

Już w XI wieku Zasław, będący stolicą oddzielnego księstwa, był mocno ufortyfikowany. W 2 połowie XVI w. istniała tu warownia bastionowa w stylu starowłoskim. W XVII w. istniejący zamek zamieniono na klasztor dominikanów, zrujnowany w XIX w. Do dziś zachował się zarys wału i fragmenty ruin.

Żemłosław. Pałac Umiastowskich.

Powstały w latach 60. XIX wieku według projektu włoskiego architekta Leandro Marconiego, dwukondygnacyjny klasycystyczny pałac wzorowany był na pałacu w Łazienkach Królewskich w Warszawie. W 1922 r. Janina Umiastowska przekazała Żemłosław (dawna nazwa Kondraciszki) Uniwersytetowi Wileńskiemu. Wokół zabudowania gospodarcze i pozostałości pięknego parku pejzażowego.

Zdzięcioł. Pałac Radziwiłłów

Pałac zbudowany w 2. połowie XVIII w. przez Radziwiłłów na miejscu dawnego zamku Ostrogskich, styl rokokowy. Od końca XVIII w. posiadłość rodziny Sołtanów. Skonfiskowany po powstaniu listopadowym. Mieściły się w nim koszary, więzienie, szkoła, obecnie szpital.
Dwukondygnacyjny budynek na planie prostokąta. Elewacje ozdabiają pilastry i rokokowe sztukaterie. Okna ozdobione są nadokiennikami różnych kształtów. Nie zachowały się dawne zabudowania gospodarcze oraz wspaniały park krajobrazowy, otaczający niegdyś pałac.
Agnieszka Homan

Zdzięcioł. Kościół Wniebowzięcia NMP .

Zbudowany w 1. połowie XVII w. z fundacji Kazimierza Lwa Sapiehy. Przebudowany po pożarze w połowie XVIII w., w stylu wileńskiego baroku. Jednonawowa świątynia z półkoliście zamkniętym prezbiterium oraz dwiema czworobocznymi wieżami na flankach fasady. We wnętrzu uwagę zwraca 7 rokokowych stiukowych ołtarzy, rokokowa ambona oraz bogato zdobione organy. (tekst: Agnieszka Homan)

Grodno. Dom Elizy Orzeszkowej.

Dom, w którym mieszkała i zmarła pisarka mieści się przy ulicy nazwanej jej imieniem pod numerem 17. Jeszcze za życia, podczas obchodów jubileuszu 40-lecia pracy twórczej Orzeszkowa otrzymała od burmistrza Grodna dyplom honorowej obywatelki miasta.
Dawniej siedziba Związku Pisarzy Białorusi, obecnie biblioteka. Dzięki staraniom Polaków utworzono tu w 2001 r. w dwóch izbach muzeum Orzeszkowej. Obecny budynek to wykonana w 1979 r. kopia XIX-wiecznego domu pisarki, rozebranego po II wojnie światowej.

Grodno. Dwór Stanisławów.

Pałac wzniesiony dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w latach 60. lub 70. XVIII w. według projektu włoskiego architekta Giuseppe de Sacco. Skonfiskowany po rozbiorach. W połowie XIX w. dobra skupili Druccy-Lubeccy i posiadali je do 1939 r. Obecnie w majątku, przyłączonym do Grodna, mieści się szkoła rolnicza.

ŚWIĄTYNIE

Gojcieuniszki. Kaplica grobowa Honhartów.
Zbór protestancki, dawna filia wileńskiej parafii luterańskiej. Zbór został założony w latach 1614-1633 przez Nonhartów i Chreptowiczów. Kaplica zbudowana w 1633 r., zburzona w latach czterdziestych XX w.
Zdjęcie przedwojenne 21_2: Jan Bałzunkiewicz, początek XX w.

MIASTO

Gojciuniszki. Dwór obronny.
Dwór obronny Nonhartów zbudowany w latach 1611-1612. Niewielkich rozmiarów budynek na planie prostokąta (15 x 34 m), z czterema okrągłymi basztami na rogach. Jak wszystkie budowle obronne tamtych czasów budynek posiada grube ściany zewnętrzne (1,5 m). Obecnie szpital psychiatryczny dla osób, które z powodu choroby popełniły przestępstwa.

ŚWIĄTYNIE

Grodno. Cerkiew świętych Borysa i Gleba, tzw. Kołożska.
Jedna z najstarszych zachowanych prawosławnych świątyń w Europie północnej, zbudowana w XII w. na Kołoży przy ujściu Horodniczanki do Niemna, nieopodal starego zamku. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1138 r. Była wielokrotnie niszczona i odbudowywana. Od XVII do XIX w. należała do bazylianów. Następnie władze carskie przekazały ją prawosławnym. W 1853 r. podczas powodzi, w wyniku podmycia skarpy przez wezbrane wody Niemna zawaliły się południowa ściana i absyda cerkwi, które zastąpiono drewnianymi.
Fot. 33_5. W. Czanturia „Historia Architektury”, wyd. 1977 r.

ŚWIĄTYNIE

Grodno. Kościół Znalezienia Krzyża Świętego.
Kościół bernardynów powstał w latach 1602 – 1618 z fundacji księżnej Anny Druckiej-Sokolińskiej oraz m.in szlachty powracającej z wojen z Moskwą. Został częściowo zniszczony w 1656 podczas najazdu moskiewskiego. Pod koniec XVIII w. kościół przebudowano w stylu wileńskiego baroku. W klasztorze w XVII i XVIII w. odbywały się sejmiki powiatu grodzieńskiego. W 1853 r. po kasacie klasztoru utworzono tu parafię.
Fot. 32_2, 32_3, 32_4: A. Kułagin „Католические храмы” (wyd. 2001 г.)
32_5: W. Czanturia „Historia Architektury”, wyd. 1977 r.

ŚWIĄTYNIE

Grodno. Bazylika św. Franciszka Ksawerego.
Pierwotnie kościół jezuitów, od 1782 fara, od ustanowienia w 1991 diecezji grodzieńskiej katedra. Fundatorem kościoła był Stefan Batory, który sprowadził jezuitów do Grodna. Świątynia miała być miejscem spoczynku króla, który jednak zmarł w 1586 r., gdy mury były wzniesione tylko do połowy. Przerwaną budowę podjęto dopiero w czasie panowania Władysława IV. Kościół konsekrowano w 1667 r.
Jedna z największych świątyń barokowych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Trójnawowa bazylika zbudowana jest na planie prostokąta o wymiarach 30 x 60 m. z kopułą na przecięciu nawy głównej i transeptu. Płaską fasadę wieńczą dwie wieże w stylu wileńskiego baroku. Wysokość budowli ok. 50 m. W prezbiterium okazały barokowy ołtarz z lat 1737 – 60. Przy filarze prawej części transeptu znajduje się pomnik Antoniego Tyzenhausa – wybitnego starosty grodzieńskiego, który doprowadził miasto do rozkwitu.
W skład wielkiego jezuickiego kompleksu budowli w centrum Grodna wchodziły oprócz kościoła kolegium, apteka, biblioteka i zabudowania gospodarcze.

ZAMKI

Grodno. Nowy Zamek.
Nowy pałac królewski wzniesiony obok Starego Zamku w Grodnie w latach 1737-1742 za czasów panowania Augusta III jako letnia rezydencja królów Polski i wielkich książąt litewskich, wg projektu drezdeńskiego architekta Carla Friedricha Pöppelmanna w stylu rokoko. Odbywały się tutaj sejmy generalne I Rzeczypospolitej. W czasach rozbiorów rosyjski zaborca przekształcił go w szpital wojenny. Spłonął w czasie II wojny światowej. Po odbudowie mieścił się w nim wojewódzki komitet Komunistycznej Partii Białorusi. Obecnie w pałacu znajduje się muzeum historyczno-archeologiczne.

ZAMKI

Grodno. Stary zamek.
Pierwszy obiekt obronny postawili w Grodnie książęta ruscy w XI wieku. W 1398 r. Witold wybudował tu murowany, gotycki zamek z pięcioma basztami, który w głównym zrębie zachował się do dnia dzisiejszego. Przebudowany z polecenia króla Stefana Batorego. Od 1678 r. odbywał się w zamku co trzeci sejm zwyczajny Rzeczypospolitej.
Na początku XVIII w. został zniszczony przez Szwedów w czasie wojny północnej. Nigdy już nie powrócił do dawnej świetności. W XIX w. został przebudowany na carskie koszary. Po odzyskaniu niepodległości został odremontowany z przeznaczeniem na muzeum przyrodniczo-historyczne. Na terenie zamku wykopaliska archeologiczne, gdzie odkryto fundamenty starej XII -wiecznej cerkwi. Zamek z miastem łączy kamienny łukowy most, zbudowany na miejscu drewnianego w drugiej połowie XVII w.
zdj. 29_3 W. Czanturia „Historia architektury”, wyd. 1977 r.

MIASTO

Grodno.
Miasto położone na zachodzie Białorusi, nad Niemnem. Centrum obwodu grodzieńskiego. Założone zostało przez książąt ruskich pod koniec XI w. jako gród warowny, usytuowany na szlaku bursztynowym. Prawa miejskie otrzymało w 1441 r. Ulubiona rezydencją książąt litewskich (np. księcia Witolda, na którego rozkaz w 1398 r. wybudowano murowany gotycki zamek), a później królów polskich (Kazimierz Jagiellończyk, Stefan Batory, Stanisław August Poniatowski). Na zamku w Grodnie mieszkał i zmarł w 1483 syn króla Kazimierza – św. Kazimierz. Z woli Jana III Sobieskiego co trzeci sejm walny Rzeczypospolitej od roku 1678 r. odbywał się w Grodnie, które nazywane było „trzecią stolicą Rzeczypospolitej”. 1795 r. w Grodnie obradował ostatni Sejm Rzeczypospolitej, który zatwierdził III rozbiór Polski. Po klęsce insurekcji kościuszkowskiej, w 1795 miasto przeszło pod władanie Rosji, stając się od 1802 siedzibą guberni grodzieńskiej.
W okresie I wojny światowej miasto było okupowane przez Niemców. W 1920 dwukrotnie stało się areną działań zbrojnych, jako ważny węzeł komunikacyjny na froncie polsko-bolszewickim. W latach 1920 – 1939 na mocy traktatu ryskiego Grodno przynależało do Polski. Od 22 września 1939 na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow zostało włączone do sowieckiej Białorusi jako siedziba obwodu. W latach 1941-1944 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. W 1944 r. ponownie stało się częścią ZSRR. Od 1991 r. w granicach niepodległej Białorusi.
Teatr Tyzienhauza.
Zbudowany w 1793r.

ŚWIĄTYNIE

Holszany. Kościół i klasztor Franciszkanów.
Kościół św. Jana Chrzciciela i klasztor Franciszkanów zostały ufundowane w 1618 r. przez Pawła Stafana Sapiehę. Trzynawowy kościół zbudowany jest w stylu barokowym, na planie prostokąta, bez wieży. Przebudowany w połowie XVIII w. Wdowa po Pawle Stafanie Sapiesze dobudowała do kościoła rotundę, w której umieściła marmurowy nagrobek męża oraz nagrobki jego trzech poprzednich żon. Nagrobki te pozostawały w świątyni do ok. 1970 r., kiedy to wywieziono je do Muzeum Starożytnej Historii i Kultury Białoruskiej w Mińsku.

ZAMKI

Holszany, obwód grodzieński.
Miejscowość położona na lewym brzegu rzeki Holszanki, obecnie w zachodniej Białorusi, w rejonie oszmiańskim. Od XII do XVI w. własność rodu książąt Holszańskich. Tu urodziła się polska królowa Zofia Holszańska. Od XVII w. własność rodu Sapiehów. Holszany były centrum udzielnego księstwa w Wielkim Księstwie Litewskim i odgrywały ważną rolę w jego życiu politycznym i ekonomicznym. Ostatnimi dziedzicami majątku holszańskiego z rodu Sapiehów byli Kazimierz (zm. w 1639) i Tomasz (zm. w 1646). Majątek obciążony znacznymi długami powoli zmieniał właścicieli i podupadał.
Zamek Sapiehów (ruiny)
Szkic, rekonstrukcja zamku: М. Tkaczew, „Zamki Białorusi”
Zamek holszański wybudowano w 1610 r. na brzegu rzeki Olszanki na zlecenie Pawła Stefana Sapiehy, wicekanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego. Uważany był za jeden z piękniejszych zamków na Wileńszczyźnie. Zamek został zbudowany na planie czworoboku z ośmiościennymi wieżami na rogach i wewnętrznym zamkniętym dziedzińcem o wymiarach 60 x 60 m. Przypominał wyglądem zamek w Mirze. Dwupiętrowy budynek posiadał system ocieplający, wodociągi i kanalizację. Pokoje gościnne oraz galerie zdobiły freski i bogata sztukateria. podłogi wyłożone były terakotą. Wokół zamku zbudowano 3 sztuczne jeziora, których dno wyłożono kafelkami. W rezydencji Sapiehy mieściła się okazała biblioteka i galeria obrazów. W ciągu wieków zamek kilkakrotnie przebudowywano. Zaczął też popadać w ruinę. W czasach potopu szwedzkiego został ograbiony i zniszczony.

MIASTO

Brasław.
Miasto powiatowe, woj. witebskie. Pierwsza wzmianka w 1065 r. (Kronika Stryjkowskiego) Jedno z najstarszych miast Białorusi. Stara nazwa miasta Braczysław od imienia księcia połockiego Braczysława Izjasławicza, który przekształcił osadę w przygraniczną twierdzę.
Baszty obronne zburzone przed końcem XVIII w. Obecnie miejscowość uzdrowiskowa, chętnie odwiedzana przez turystów. Głównym zabytkiem jest Zamkowa Góra – dawne grodzisko (IX w.). U podnóża Zamkowej Góry cerkiew i kościół.
Szpital S. Narbutta.
Powstanie: koniec XIX i początek XX w.