Kardynałowie są elektorami od XI wieku, głosują w izolacji od XIII wieku, pisemnie – od XVII. Tak zmieniało się konklawe

Dzisiaj konklawe odbywa się w Kaplicy Sykstyńskiej, wśród monumentalnych fresków Michała Anioła. Jednak nie zawsze tak było.

Rozpoczyna się siedemdziesiąte szóste konklawe w dziejach Kościoła katolickiego. Kardynałowie elektorzy podejmą decyzję o wyborze 267. następcy św. Piotra. Przez kilka dni drzwi kaplicy zostaną zamknięte — nie tylko fizycznie, ale i symbolicznie, by stworzyć przestrzeń ciszy, refleksji i duchowego rozeznania.

Słowo „konklawe” wywodzi się z łacińskiego cum clave, czyli „zamknięty na klucz”. Początkowo termin ten odnosił się po prostu do pomieszczenia zabezpieczonego przed dostępem osób postronnych. Z czasem stał się synonimem procedury wyboru papieża – zarówno miejsca, jak i samego zgromadzenia kardynałów, które odbywa się w odosobnieniu. To właśnie zamknięcie, zarówno fizyczne, jak i duchowe, podkreśla wyjątkowy charakter tego wydarzenia.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa wybór biskupa Rzymu był procesem bardziej otwartym. Kandydatów wskazywała wspólnota, a ostateczny wybór należał do biskupów. Jednak już od IV wieku zaczęły pojawiać się naciski zewnętrzne. Cesarze, królowie i możni próbowali wpływać na wybór papieży, co często prowadziło do konfliktów i sporów. Mimo to przez około pierwsze 1000 lat historii Kościoła biskup Rzymu był wybierany z udziałem lokalnej wspólnoty.

Pierwszy przełom nastąpił w 1059 roku, kiedy papież Mikołaj II ogłosił bullę In nomine Domini, przyznając wyłączne prawo wyboru papieża kardynałom. Ta zasada została potwierdzona przez Aleksandra III w 1179 roku — wprowadził on zasadę większości dwóch trzecich, obowiązującą do dziś.

Czytaj też: Kiedyś do ognia dorzucano słomy, a dzisiaj… Jak Watykan robi dym

Jednym z najbardziej dramatycznych momentów w historii konklawe było wydarzenie z 1268 roku w Viterbo. Osiemnastu kardynałów przez niemal trzy lata nie potrafiło dojść do porozumienia w sprawie wyboru nowego papieża. Zniecierpliwieni mieszkańcy miasta zamurowali ich w pałacu i zdjęli dach budowli. Ostatecznie wybrano Grzegorza X, który pod wpływem tego doświadczenia ogłosił w 1274 roku konstytucję Ubi periculum. Ustanowiła ona instytucję i zasady konklawe: miejsce odizolowane, ograniczenie kontaktu ze światem zewnętrznym.

Ubi periculum, fot. Vatican News

Pierwsze formalne konklawe odbyło się w Arezzo w 1276 roku. Zakończyło się wyborem Innocentego V. Kolejne stulecia przyniosły dalsze udoskonalenia. W 1621 roku Grzegorz XV wprowadził głosowanie tajne i pisemne. Pius X w 1904 roku zakazał tzw. prawa ekskluzywy — możliwości wykluczenia kandydata przez państwo świeckie. Wprowadzono również obowiązek zachowania tajemnicy co do przebiegu konklawe, obowiązujący nawet po zakończeniu wyboru — oraz przepis nakazujący archiwizowanie dokumentacji, dostępnej wyłącznie dla papieża.

Czytaj też: Około 16:30„Extra omnes”. Pierwszy dzień konklawe

Po II wojnie światowej papież Pius XII ogłosił konstytucję Vacantis Apostolicae Sedis, która uregulowała funkcjonowanie kurii w czasie sede vacante — okresu bez papieża. Zgodnie z wytycznymi Piusa XII od momentu rozpoczęcia sede vacante, wszyscy kardynałowie — w tym sekretarz stanu i prefekci kongregacji — tracą swoje urzędy, z wyjątkiem kamerlinga, penitencjarza większego i wikariusza Rzymu. Paweł VI z kolei ograniczył prawo wyboru papieża do kardynałów poniżej 80. roku życia.

Najnowsze przepisy zawarte są w konstytucji Universi Dominici gregis Jana Pawła II z 1996 roku, z późniejszymi poprawkami Benedykta XVI z 2013 roku. Kluczowe zmiany wprowadziły m.in. obowiązek przeprowadzania konklawe wyłącznie w Kaplicy Sykstyńskiej oraz regułę, że po 34 nieudanych głosowaniach elekcja musi się odbyć pomiędzy dwoma kandydatami z największym poparciem, przy zachowaniu wymogu dwóch trzecich głosów.

Konklawe, ze zbiorów Biblioteki Watykańskiej, fot. Vatican News

Kaplica Sykstyńska – miejsce konklawe – jest określana jako Via Pulchritudinis, „droga piękna”, która ma prowadzić umysł i serce ku wieczności. Freski Michała Anioła przypominają uczestnikom o nieuchronności Sądu Ostatecznego, a także o odpowiedzialności, jaką niesie wybór nowego Pasterza Kościoła.

Ostatnie konklawe były stosunkowo krótkie. „Statystyki są jasne. Od niemal 200 lat konklawe nie trwa dłużej niż 5 dni. Ostatnie pięciodniowe odbyły się w 1903 i 1922 roku. Ostatnie czterodniowe to 1958 rok” – mówił Karol Darmoros w relacji dla Vatican News. Rekordowo krótki był wybór Piusa XII, którego w 1939 roku wybrano już drugiego dnia.

Historia konklawe to nie tylko historia Kościoła — to również opowieść o tym, jak wspólnota wierzących stara się rozeznawać duchowe przywództwo w zmieniających się epokach.

Kresy.pl / Vatican News