Żyrmuny

Żyrmuny (Жырмуны) to niewielka wieś w rejonie woronowskim na Białorusi, położona przy szosie wileńskiej biegnącej z Lidy na północ, w kierunku granicy z Litwą.

Na zachód od szosy, w pewnym oddaleniu od zabudowań wsi zachowały się pozostałości zespołu pałacowego w dawnym majątku ziemskim. W XVI w. miejscowe dobra należały do Montowttów, w XVII w. ‑ do Kieżgajłów, a na pocz. XVIII w. stały się własnością Radziwiłłów, którzy władali Żyrmunami do połowy XIX w. W 2 połowie tego stulecia właścicielami majątku byli Tyszkiewiczowie, a w okresie międzywojennym, kolejno: Meysztowiczowie, Druccy‑Lubeccy i Jelscy. Ostatni właściciel majątku, Władysław Jelski, został w 1939 r. wywieziony przez Sowietów w głąb ZSRR i ślad po nim zaginął. Zachowały się pozostałości obszernego założenia pałacowego: ruiny dwu klasycystycznych oficyn oraz okazała arkadowa brama wjazdowa. Wszystkie obiekty zostały wzniesione w końcu XVIII w. według projektów nadwornego architekta Radziwiłłów – Jana Podczaszyńskiego. Główny obiekt rezydencji, pałac, z niewiadomych przyczyn nie został wybudowany nigdy. Oficyny, z których jedna służyła jako mieszkanie właścicieli, były budynkami piętrowymi, nakrytymi wysokimi czterospadowymi dachami. Środkowe części ich elewacji frontowych są wydzielone za pomocą płytkich ryzalitów zwieńczonych trójkątnymi frontonami. Ściany zewnętrzne budynków ozdabia boniowanie w kondygnacji dolnej oraz pilastry flankujące ryzality i naroża. Bramę wjazdową zdobią arkadowe nisze, prostokątne wnęki oraz dwie pary półkolumn dźwigających belkowanie, nad którym znajdował się niezachowany trójkątny fronton obwiedziony gzymsem kostkowym. W pobliżu bramy znajduje się sklepiona kamienna piwnica. Na terenie dawnego parku dworskiego stoi kilka powojennych zabudowań wiejskich.

W Żyrmunach urodził się syn projektanta całego założenia Jana Podczaszyńskiego – Karol Podczaszyński (1790–1860), wybitny architekt, autor projektów licznych budowli w Wilnie oraz m.in. pałaców w Żyliczach i Jaszunach oraz gimnazjów w Świsłoczy i w Słucku. Ukończył słynne Liceum Krzemienieckie, a następnie studiował na Uniwersytecie Wileńskim, w Petersburgu, Paryżu i we Włoszech. Po powrocie z zagranicy objął katedrę architektury na Uniwersytecie Wileńskim, którą piastował aż do zamknięcia uczelni w 1832 r. Był autorem podręcznika architektury oraz licznych prac naukowych z tej dziedziny. Jest pochowany na wileńskim cmentarzu na Rossie.

Tekst i zdjęcie:

Grzegorz Rąkowski