Dwór w Starym Borysowie

Stary Borysów (Староборысаў) to miejscowość położona na wschodnim brzegu Berezyny o kilka kilometrów na północ od centrum miasta Borysów.

W tym miejscu znajdował się średniowieczny ruski gród Borysów, założony w 1102 r. przez połockiego kniazia Borysa Wszesławowicza, stanowiący jedną z ważnych pogranicznych twierdz księstwa połockiego. Gród istniał w tym miejscu do XIII w., później prawdopodobnie został zniszczony, bowiem odrodził się w XV w. już w innym miejscu – tam, gdzie znajduje się centrum współczesnego miasta Borysów. Pozostałością dawnego grodu jest grodzisko, które nazwano Starym Borysowem, podobnie jak wyrosłą wokół niego miejscowość. Grodzisko zajmuje cypel wysoczyzny na wysokiej krawędzi doliny Berezyny. Owalny majdan dawnego grodu, o wymiarach 150 x 80 m, od zachodu opada stromą krawędzią wysokości 8–10 m ku połączonemu z Berezyną stawowi, od wschodu zaś otacza go głęboka fosa.

Za czasów I Rzeczypospolitej okoliczne dobra stanowiły własność Radziwiłłów, którzy swoją rezydencję wznieśli właśnie na majdanie grodziska. Pozostali oni właścicielami majątku również po rozbiorach. Na terenie majątku w Starym Borysowie, podczas swojego odwrotu z Rosji, przed przeprawą przez Berezynę zatrzymał się Napoleon, a oficyna dworska, w której kwaterował została nazwana Domem Napoleona. Radziwiłłowie toczyli wieloletni spór z władzami carskimi o rozgraniczenie swoich dóbr od własności miasta Borysowa. W rezultacie sporu majątek najpierw został wydzierżawiony, a ok. połowy XIX w. przejął go rosyjski skarb państwa. W 1899 r. zaniedbany majątek został podarowany członkom carskiej rodziny Romanowów – wielkim książętom Mikołajowi Mikołajewiczowi i Piotrowi Mikołajewiczowi. Z ich inicjatywy na miejscu zniszczonego klasycystycznego dworu poradziwiłłowskiego na początku XX w. stanął nowy obszerny dwór bez wyraźnych cech stylowych. Wyremontowano też Dom Napoleona. Romanowowie pozostali właścicielami majątku do rewolucji. Po II wojnie światowej w staroborysowskim dworze urządzono szpital, a po wybudowaniu nowego ogromnego szpitala na północnych obrzeżach Borysowa od kilkunastu lat budynek stoi opuszczony.

Staroborysowski dwór nie odznacza się szczególną urodą, ale wyróżnia go malownicze położenie na wyniosłym cyplu grodziska, przeglądającym się w wodach stawu. Jest to obszerna budowla dwukondygnacyjna, zbudowana na planie prostokąta. Fasadę akcentuje wydatny piętrowy ryzalit, flankowany przed dwa parterowe aneksy. Skromną dekorację elewacji tworzą lizeny i poziome listwy oraz fryz arkadkowy w środkowej części ryzalitu. Pod budynkiem znajdują się obszerne piwnice, będące zapewne pozostałością po starszym dworze. Niestety, nie zachował się Dom Napoleona ani żaden inny z licznych budynków gospodarczych i mieszkalnych dawnego majątku. Nie ocalał także park, którego aleje tworzyły monogramy nazwisk wielkoksiążęcych właścicieli dóbr.

Tekst i zdjęcie:

Grzegorz Rąkowski