Powrót serca Krakowa. 13 kwietnia 1957 roku ołtarz Wita Stwosza wrócił do kościoła Mariackiego

13 kwietnia 1957 roku, po prawie dwudziestu latach nieobecności, ołtarz Wita Stwosza wrócił na swoje historyczne miejsce w prezbiterium kościoła Mariackiego.

Losy ołtarza to opowieść na pograniczu dramatu wojennego i thrillera szpiegowskiego. W obawie przed zniszczeniami w wyniku działań wojennych, tuż przed wybuchem II wojny światowej figury z ołtarza zostały zdemontowane i ukryte.

„Drobniejsze elementy schowano w Krakowie, a największe figury spławiono do Sandomierza, który w planach archidiecezji krakowskiej miał być miejscem koncentracji dzieł sztuki na wypadek wojny” – wyjaśnia portalowi Muzeum Historii Polski dr Agata Wolska, autorka książki Zagrabiony, odzyskany (Wydawnictwo Literackie 2019).

Przeczytaj cały wywiad z dr Agatą Wolską (Dzieje.pl)

Mimo prób ich ukrycia, Niemcy odnaleźli rzeźby i wywieźli je do Berlina, a potem do Norymbergi. Po wojnie rozpoczęła się wieloletnia batalia o odzyskanie ołtarza. Kluczową rolę odegrał Karol Estreicher – wybitny historyk sztuki i muzealnik.

Czytaj też: Narodowość cegły

„Karol Estreicher był osobą związaną z wojennymi losami ołtarza mariackiego od samego początku, ponieważ nadzorował razem z Adamem Bochnakiem pakowanie figur w celu zabezpieczenia i ewakuował je do Sandomierza” – mówi dr Wolska. Po wojnie kierowane przez Estreichera Biuro Rewindykacji Strat Kulturalnych stworzyło unikalny system kartotek, które ułatwiły restytucję zagrabionych dzieł.

Dzięki międzynarodowej presji ołtarz udało się odnaleźć w jednym z bunkrów pod Górą Zamkową w Norymberdze i zabezpieczyć. „O tym, że miejscem jego ukrycia jest Norymberga, dowiedzieli się prawdopodobnie polscy kolejarze” – wyjaśnia dr Wolska.

W kwietniu 1946 roku ołtarz wrócił do Krakowa w jednym z prawie trzydziestu wagonów wypełnionych odzyskanymi dziełami sztuki. Jednak nie trafił od razu na swoje miejsce. Ze względów konserwatorskich, ale także politycznych, dzieło przez kolejne jedenaście lat przechowywano i prezentowano na Wawelu. Dopiero zmiana politycznego klimatu po 1956 roku i tzw. odwilż pozwoliły na zakończenie tej wieloletniej „niewoli” ołtarza.

Czytaj też: Tak powstał hejnał Mariacki?

13 kwietnia 1957 roku ołtarz Wita Stwosza znów stanął w miejscu, dla którego został stworzony, czyli w kościele Mariackim. Powrót arcydzieła, największego gotyckiego ołtarza w Europie, miał wymiar nie tylko artystyczny, lecz także narodowy – stał się świadectwem determinacji, pamięci i tożsamości. „Przed nim modlili się polscy królowie podczas procesji koronacyjnych, przed nim składał przysięgę Kościuszko” – mówi dr Agata Wolska. To serce miasta, niemal relikwia, symbol trwania wbrew historii.

Kresy.pl/MuzHP/Dzieje.pl