Ilustrowany przewodnik po zabytkach na Ukrainie, t. 3

Trzeci tom “Ilustrowanego przewodnika po zabytkach na Ukrainie” obejmuje w ogólnym zarysie Kijowszczyznę, Bracławszczyznę i wschodnią część Wołynia. Jest on dziełem dwóch kresoznawców Zbigniewa Hausera i Jacka Tokarskiego, wspomaganych przez kilku przyjaciół.

Tą część przewodnika było zapewne przygotować trudniej od poprzednich. Obejmuje on bowiem tereny, które odpadły od Rzeczpospolitej już po I rozbiorze. Po Traktacie Ryskim nie wróciły one już do Polski i po walcu rusyfikacji zostały poddane sowietyzacji. Zabytków związanych z polska kulturą przetrwało na nich niewiele, a te które ocalały są często rozsypującą się ruiną. Miłośnicy “Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza nie mają na przykład po co zaglądać do historycznego Baru, w którym Zagłoba ukrył Helenę Kurcewiczównę. Z twierdzy, w której ponad sto lat później ogłoszona została Konfederacja Barska nie ma zbyt wielu śladów. W nieco lepszej kondycji dotrwała twierdza i sanktuarium w Berdyczowie, choć samo miasto całkowicie zmieniło wygląd.

Zachęceni lekturą przewodnika Polacy trafią może jednak do Żytomierza, w którym śladów polskości przetrwało znacznie więcej, a sami Polacy tworzą w nim zwarte skupisko. Będąc w obwodzie winnickim czytelnicy przewodnika powinni skorzystać z zaproszenia jego autorów i udać się też do Czeczelnika, w którym znajduje się jeden z najlepiej zachowanych na środkowej Ukrainie polskich cmentarzy katolickich. Są na nim pochowani Sobańscy, Nowohrebeccy, Suchodolscy, Wilkoszewscy, Zakrzewscy i Moszyńscy.

Z Czeczelnika, jak wynika z przewodnika jest też niemalże tylko krok do Zofiówki, wchodzącej w skład Humania, którą musi odwiedzić każdy mieniący się być miłośnikiem Kresów. Ten park krajobrazowy to symbol ich piękna. Założył go jako dar dla swojej trzeciej żony Zofii wojewoda ruski Stanisława Szczęsny Potocki. W swoim czasie był to bez wątpienia jeden z najpiękniejszych parków w Europie. Przewodnik zawiera też sporo danych o Kijowie, który także każdy polski turysta powinien odwiedzić.

Marek A. Koprowski

Zbigniew Hauser, Jacek Tokarski, Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Ukrainie t.3.. Warszawa 2001.s.222