Ignacy Abramowicz

Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935, s. 12-13.

Abramowicz Ignacy(1793—1867), h. Ja­strzębiec, syn Joachima, dziedzica dóbr Worniany w wileńskiem, podstarościego starodubowskiego starosty hubskiego i cytowiańskiego, i Sierakowskiej; otrzymał wykształcenie domowe, umiał, jak sam stwierdzał, arytmetykę, geografję i hisforję, oraz znał języki: rosyjski, francuski i wło­ski. Podczas wojny 1809 r., jako szesnastoletni chłopiec, przedarł się przez kordon na Podole austrjackie i zaciągnął do formowanego pod­ówczas 13 pułku huzarów; po odbyciu kampanji galicyjskiej awansował 25 III 1811 r. na podporucznika w tymże pułku. Po rozpoczęciu wojny 1812 r. wkroczył ze swym pułkiem na Litwę i niebawem wraz z Dominikiem Mo­niuszką i bratem swym, Mikołajem, przyłożył się do formacji pułku strzelców konnych, póź­niejszego 21 jazdy, w którym 14 IX 1812 r. został majorem, a następnie już 23 IX t. r.— podpułkownikiem. Brał udział w kampanjach odwrotowych 1813 i 1814 r., za zasługi bo­jowe nagrodzony orderem Virtuti militari 4-go stopnia, oraz 10 VIII 1813 Krzyżem kawa­lerskim, a 5 XI 1813 r. oficerskim Legji Ho­norowej. Przebywając przez pewien czas we Francji, ożenił się tam z baronówną Matyldą de Mayllan, l-mo voto de Castellas (zm. 1858 r.). Wróciwszy do kraju, podał się do dymisji, którą otrzymał 16 XII 1815 r. Mieszkał w Wilnie, gdzie założył lożę masońską »Szkoła Sokra­tesa«. Sprzedawszy w 1818 r. rodzinne Dubrowlany i straciwszy w hulaszczem życiu resztę pozostałej schedy, b. podpułkownik wojsk polskich wstąpił 4 XII 1827 r. jako chorąży do armji rosyjskiej, do sierpuchowskiego pułku ułanów. Powyższy postępek A. wywołał po­wszechne oburzenie wśród społeczeństwa pol­skiego i ściągnął na niego zasłużoną wzgardę Mickiewicza. Zaczęła się teraz zawrotna karjera A. w służbie rosyjskiej. Bierze on udział w woj­nie tureckiej 1828—29 r., awansuje na porucz­nika, rotmistrza, wreszcie 15 XII 1829 zostaje adjutantem Paskiewicza; za swe czyny bojowe, m. in. za udział w zdobyciu Karsu, otrzymuje liczne nagrody pieniężne i ordery, m. in. św. Anny i św. Jerzego. W 1830 przeniesiony zostaje do pułku lejb-gwardji ułanów, bierze udział w wal­kach na Kaukazie i w wojnie polskiej 1831 r., podczas której szczególnie się odznaczył po­gonią za ustępującem ku granicy pruskiej woj­skiem polskiem. Za ten czyn otrzymał »honorową odznakę«. Forytowany przez Paskiewicza, został 4 IX 1835 r. podpułkownikiem z rów­noczesną nominacją na dowódcę warszawskiego dywizjonu żandarmerji; 20 VII 1839 obejmuje z rozkazu Paskiewicza zarząd pałacami cesarskiemi w Warszawie z pensją 2000 rb.; 21 VIII 1842 r., zostaje równocześnie prezesem dyrekcji teatrów warszawskich z pensją 1500 rb., 1 I 1844 r. — generał-majorem, 12 III 1844 r. oberpolicmajstrem m. Warszawy z pensją 3750 rb., 28 VIII 1851 r. zarządcą Księstwa Łowickiego z pensją 3000 rb. i 1000 rb. zamiast ordynarji, 6 XII 1853 r. generał-lejtnantem, 27 III 1854 r. generał-policmajstrem w korpusie grenadjerów i w 1 i 2 korpusie piechoty, stale jednak zatrzymując dotychczasowe dochodowe stanowi­ska. Po śmierci Paskiewicza, następca jego, na­miestnik ks. Gorczakow, wbrew woli A. zwolnił go w 1859 r. z zarządu Księstwa Łowickiego. Za­służenie znienawidzony za znęcanie się nad roda­kami, »doskonały szpieg« według określenia ro­syjskiego pamiętnikarza, typowy okaz renegata epoki paskiewiczowskiej, doczekał się A. w 1861 r. wrogiej manifestacji ze strony młodzieży warszawskiej i tak się nią przeraził, że poprosił o dymisję z zachowaniem wszakże dotychczasowych uposażeń; jednak wskutek opinji na­miestnika, hr. Lüdersa, nie zostało to, prócz dymisji (17 I 1862 r.) uwzględnione, na tej podstawie, że A. »był niezwykle przez rząd ob­darzany«. Był istotnie człowiekiem zamożnym i właścicielem dóbr Worniany, które przy dziale majątkowym w 1811 r. dostały się jego bratu, Mikołajowi, ale które znów po tego zgonie w 1835 r. odziedziczył. Zmarł bezdzietnie w War­szawie 4 VI 1867 r. pochowany w Wilnie.

Boniecki, Herbarz; Uruski, Rodzina; Jan­kowski Czesław, Powiat oszmiański. Petersburg 1893, III; Gembarzewski Br., Wojsko polskie. Ks. Warszawskie. W. 1912, s. 155, 163; »Kurjer litewski« z 1812 r., nr 77; Łoza St., Legja Hono­rowa w Polsce. Zamość, b. r., 31; Malinow­ski Mikołaj, »Dziennik. Wil.« 1914, s. 63; Iwaszkie­wicz Janusz, Litwa w 1812 r. Kr. i W. 1912, s. 371 (mylnie podano Ignacego Abramowicza, zamiast Mi­kołaja A., jako wysłannika do Napoleona w 1812 r.), Archiwum Komisji historycznej. Kr. 1930, s. II, t II; 168; Puzynina, W Wilnie i w dworach litew­skich. Wil., b. r., s. 8, 206; Morawski St., Kilka lat młodości mojej w Wilnie. W. 1924, s. 144, 483. O działalności Abramowicza w Warszawie po r. 1831; Dokudowskij, Wospominanja. Rjazań 1897, s. 84; Wilkońska Paulina, Moje wspomnienia. P. 1875, passim; Gordon, Obrazki caryzmu. Lipsk 1861, pass.; Skibiński Kaz., Pamiętnik aktora. W. 1912, s. 248 n.; Baranowski Ign., Pamiętniki. P. 1923, s. 9 n.; Giller A., Historja powstania nar. pol. Paryż 1867—71, III, 317 n.; Rapacki Winc., Sto lat sceny polskiej w Warszawie. W. 1925, s. 75 n.; Daniłowski Wł., Notatki do pamiętników. Kr. 1908, s. 43; »Kurjer warszawski« 1867 nr 126; »Dzien­nik warsz.« 1867 nr 124; »Czas« 1867, nr. 131.

Nadto dane do życiorysu A. zawierają odpowied­nie akta teatrów warszawskich w Bibljotece Naro­dowej w Warszawie, oraz archiwum b. Zarządu pa­łaców cesarskich w Warszawie — w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Akta Sekretarjatu Stanu Król. Polskiego. Akta Komisji Rządowej Wojny 1814— 1815 r. (Arch. Akt Dawnych w Warszawie).

Henryk Mościcki