15 kwietnia 1846 roku zaborcy zlikwidowali Wolne Miasto Kraków

Dziś przypada rocznica likwidacji Wolnego Miasta Krakowa – niewielkiego, lecz niezwykle istotnego państwa, które istniało w latach 1815–1846.

Powstało ono na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego jako „Wolne, Niepodległe i Ściśle Neutralne Miasto Kraków i jego Okręg”, znane również jako Rzeczpospolita Krakowska.

Było to jedyne formalnie niezależne państwo polskie w okresie rozbiorów, choć jego niepodległość miała charakter mocno ograniczony – pozostawało pod wspólną kontrolą trzech państw zaborczych: Rosji, Prus i Austrii.

Czytaj też: „Za czasów polskich lepiej było”

Rzeczpospolita Krakowska miała charakter republikański, z własną konstytucją, częściowo opartą na Kodeksie Napoleona. Mimo formalnej autonomii, wpływ mieszkańców na losy państwa był stopniowo ograniczany przez państwa opiekuńcze. W 1833 roku mocarstwa te wprowadziły nową konstytucję, znacząco ograniczającą udział obywateli w rządzeniu. Odebrano też miastu prawo do wolnego handlu. Ostateczny kres jakiejkolwiek autonomii wewnętrznej przyniosła austriacka okupacja, trwająca w latach 1836–1846.

Mimo tych ograniczeń, Kraków – będący polskim centrum intelektualnym, z działającym Uniwersytetem Jagiellońskim – szybko stał się ośrodkiem myśli niepodległościowej. Po upadku powstania listopadowego to właśnie tutaj skoncentrowała się działalność konspiracyjna.

21 lutego 1846 roku wybuchło powstanie krakowskie, które ostatecznie położyło kres istnieniu Wolnego Miasta. Podczas tego zrywu próbowano uczynić Kraków zarzewiem ogólnonarodowego powstania, obejmującego wszystkie warstwy społeczne. Insurekcyjny Rząd Narodowy ogłosił m.in. zniesienie pańszczyzny i zapowiedział reformy społeczne.

Czytaj też: Chłopi nie znali słowa „pardon”

Spiskowcy jednak nie docenili realiów. Szlachta wolała pielęgnować swoje przywileje niż poprzeć rewolucjonistów. Również pozyskanie chłopów okazało się niemal niemożliwe. Na wsi galicyjskiej narastało poczucie krzywdy i chęć odwetu za długotrwałe zniewolenie. Dla chłopa „pan” był wrogiem, a obrońcą – cesarz. Po wybuchu powstania wielu chłopów stanęło po stronie zaborców: atakowali małe oddziały powstańcze i wydawali je władzom. W tym samym czasie w Galicji wybuchła tzw. rabacja galicyjska – chłopi pod przywództwem Jakuba Szeli zaczęli napadać na dwory szlacheckie. Powstanie krakowskie szybko zakończyło się klęską, nie trwało nawet dwóch tygodni.

15 kwietnia 1846 roku przedstawiciele mocarstw opiekuńczych podpisali w Wiedniu konwencję o inkorporacji Wolnego Miasta do Austrii (formalnie jako Wielkie Księstwo Krakowskie, niebędące częścią Galicji). 16 listopada 1846 roku Kraków został oficjalnie anektowany przez Austrię, co oznaczało koniec jego 31-letniego istnienia jako samodzielnego bytu państwowego.

Likwidacja Wolnego Miasta wywołała protesty w Europie, lecz nie przyniosły one żadnych efektów. Kraków stał się częścią Cesarstwa Austriackiego, a później – w ramach monarchii austro-węgierskiej – uzyskał ograniczoną autonomię jako część Galicji.

Mimo swego krótkiego istnienia, Rzeczpospolita Krakowska zapisała się w historii jako symbol walki o niepodległość i nadziei na odrodzenie państwa polskiego w czasie zaborów.

Kresy.pl / Wikipedia / Ciekawostki Historyczne