Ukraińska Galicyjska Armia

Siła zbrojna Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Powołana do życia w listopadzie 1918r. do końca istnienia republiki rozbudowywana. Jej głównym celem była obrona granic ZURL przed Polską, która nie przyjmowała istnienia tego państwa do wiadomości.

Na początku 1919r. UHA składała się z trzech armijnych korpusów po cztery brygady każda. Brygada składała się z czterech kureni piechoty, pułku artylerii, sotni kawalerii i innych podrozdziałów. Żołnierze UHA rekrutowali się głównie ze zdemobilizowanych żołnierzy armii austriacko- węgierskiej. Od początku UHA borykała się z brakiem kadry podoficerskiej i oficerskiej. By temu zaradzić, kolejni naczelni dowódcy UHA przyjmowali oficerów i podoficerów z armii rosyjskiej, niemieckiej, w tym również narodowości czeskiej i chorwackiej. Znaczący wpływ na działanie UHA wywierali oficerowie z armii niemieckiej i austro- węgierskiej. To oni organizowali sztaby większych grup bojowych, w efekcie czego język niemiecki pojawiał się w rozkazach i rozmowach służbowych.

Zdarzały się też przypadki, że organizatorzy jednostek powierzali funkcję oficerów żandarmom, ochotnikom ze szkół średnich, studentom, nawet klerykom z seminarium greckokatolickiego. Byli oni pozbawieni elementarnej wiedzy wojskowej, nie znali regulaminów, a nawet często nie umieli posługiwać się bronią, ale odznaczali się głębokim patriotyzmem. Swoją postawą, a także pracą oświatową i ideologiczną wpływali niewątpliwie na ducha UHA.

Słabością UHA był fakt, że dysponowała ona przede wszystkim piechotą. Brakowało jej kawalerii, a nawet służby patrolowej. Udało się natomiast kierownictwu UHA pokonać trudności w formowaniu baterii artyleryjskich. Utworzyło ono również lotnictwo, dysponujące siedmioma samolotami. W składzie UHA znalazły się też dwa pociągi pancerne.

Dowództwo UHA dążyło do jej rozbudowy, ale brakowało mu broni i instruktorów do szkolenia mobilizowanych rekrutów.

Ogółem na początku 1919r. UHA liczyła około 30 tys. żołnierzy, 107 karabinów maszynowych i 57 dział. Jej ówczesny dowódca płk Hnat Stefaniw musiał odejść ze stanowiska. Obciążono go winą za utratę Lwowa, Rawy Ruskiej i Chyrowa. Zastąpił go rosyjski generał Michaiło Omelianowicz- Pawlenko. Chciał on przeorganizować UHA, ale zabrakło mu na to czasu. Czynniki polityczne ZURL żądały od niego jak najszybszego odzyskania Lwowa. Przygotował więc operację mającą doprowadzić do odbicia stolicy republiki, ale polscy obrońcy Lwowa nie dali się zaskoczyć. Kolejne bardzo dobrze przygotowane przez generała Omelianowicza natarcie omal nie skończyło się sukcesem, ale po ofensywie wojsk polskich przysyłanych na pomoc obrońcom Lwowa załamała się. UHA została odsunięta od Lwowa, które z miasta oblężonego stało się przyfrontowym. W UHA w czasie walk o Lwów zawiodła całkowicie dyscyplina na wszelkich szczeblach dowodzenia. Udało się jej jednak zatrzymać polską ofensywę na wiele tygodni. Dopiero po przybyciu do Galicji długo oczekiwanej “Błękitnej Armii” generała Hallera sytuacja strategiczna zmieniła się zdecydowanie na korzyść Polski. UHA prezentowała nadal co prawda dużą siłę, liczącą 60 tys. żołnierzy, 553 karabiny maszynowe i 200 dział, ale odczuwała ona brak amunicji artyleryjskiej, a także do karabinów maszynowych. Armię trapiły też braki w zaopatrzeniu kwatermistrzowskim. Rekruci nie otrzymywali umundurowania i butów. W oddziałach szwankowała dyscyplina. Głodni żołnierze na własną rękę dokonywali rekwizycji i pogromów.

W wyniku ofensywy wojsk polskich UHA cofała się , oddając kolejne galicyjskie powiaty. Generał Omelianowicz został zdymisjonowany ze stanowiska naczelnego wodza i zastąpiony także przez rosyjskiego generała Aleksandra Grekowa. Miał on do dyspozycji 28 tys. żołnierzy. UHA pod wpływem polskiej ofensywy poszła w rozsypkę. Znaczna część jej żołnierzy po prostu zdezerterowała. Nie rozbita do końca, potrafiła jednak z trójkąta między Zbruczem a Dniestrem przejść do kontrofensywy. Nie była ona jednak w stanie długo jej kontynuować. Nowa polska ofensywa bez trudu przełamała obronę UHA i w połowie lipca 1919r. zmusiła ją do wycofania się za Zbrucz. Epopeja UHA na terenie ZURL dobiegła końca. Niedługo potem jej resztki przeszły pod komendę Denikina. W lutym 1920r. ocalałe jednostki UHA przeszły na stronę bolszewików.

W sumie przez UHA przewinęło się około 150 tys. ludzi, co miało duże znaczenie dla rozwinięcia nowoczesnego patriotyzmu ukraińskiego.

Marek A. Koprowski