Pałac w Prużanie

Prużana (Пружаны) to miasto liczące ok. 25 tys. rejonowe w obwodzie brzeskim na Białorusi, dawniej także majątek ziemski, położone u zbiegu rzek Mucha i Wiec, tworzących Muchawiec, o 75 km na pnółnocny-wschód od Brześcia, przy szosie z Wysokiego Litewskiego do Słonimia.

W XV w. miejscowość należała do księstwa kobryńskiego. W 1533 r. Prużana wraz z całym księstwem kobryńskim, już jako królewszczyzna, znalazła się we władaniu królowej Bony. Następną władczynią Prużany była córka Bony Anna Jagiellonka, która w 1588 r. nadała miejscowości magdeburskie prawa miejskie. Od tego czasu datuje się rozwój miasta jako centrum handlowego, położonego na skrzyżowaniu ważnych szlaków. W XVIII w. miasto jako część stołowych dóbr królewskich było ośrodkiem ekonomii prużańskiej, zarządzanej przez gubernatora, do której należało 66 wsi. Po rozbiorach miasto, liczące wówczas nieco ponad 2 tys. mieszkańców, stało się stolicą powiatu w guberni grodzieńskiej, a skonfiskowane dawne dobra ekonomii prużańskiej caryca Katarzyna II ofiarowała generałowi Rumiancewowi. Ten wkrótce rozprzedał je w polskie ręce. Ośrodek dóbr w Prużanie nabyli Szwykowscy. Po 1863 r. dobra zostały skonfiskowane przez rząd carski, a w pałacu umieszczono siedzibę władz powiatowych. Po kilkuletnich staraniach Szwykowscy zdołali jednak odzyskać majątek i pozostali jego właścicielami do I wojny światowej. W okresie międzywojennym prużańskie dobra Szwykowskich przeszły na skarb państwa, a ich pałac ponownie stał się siedzibą władz powiatowych – tym razem polskich.

Pałac Szwykowskich w Prużanie znajduje się na terenie dawnego majątku ziemskiego, znajdującego się na północno-zachodnich obrzeżach miasta. Pałac w stylu willi włoskiej został wybudowany w połowie XIX w. przez marszałka szlachty prużańskiej Walentego Szwykowskiego, prawdopodobnie według projektu arch. Franciszka Marii Lanciego. Przy pałacu istniała oranżeria z licznymi egzotycznymi roślinami, którą po konfiskacie majątku w 1863 r. wywieziono stąd do Białowieży. W okresie międzywojennym w pałacu była siedziba władz powiatowych. Po II wojnie światowej w mieściło się tu przedszkole, następnie przychodnia dentystyczna. Po generalnym remoncie zakończonym ok. roku 2000 w budynku mieści się muzeum krajoznawcze. Pałac jest budowlą wzniesioną na planie nieregularnym, częściowo parterową, częściowo piętrową, z licznymi tarasami, czworoboczną wieżą i półokrągłą werandą. W dekoracji fasad wykorzystano półkoliste obramienia okien i pilastry. Zachował się pierwotny układ wnętrz, a także częściowo ich wystrój – ze stiukową dekoracją drzwi i kominków. W skład zespołu pałacowego wchodzą również dwie oficyny różnej wielkości. Pałac otacza ładny i zadbany park krajobrazowy o powierzchni ok. 8 ha, ze stawem i kanałami, spełniający funkcję parku miejskiego, ku któremu od centrum miasta wiedzie szeroka aleja.

Niedawno w pobliżu pałacu ustawiono kamienną babę przeniesioną tu ze starego cmentarza we wsi Bućki. Antropomorficzna figura wycięta z szarego głazu ma wysokość 1,04 m i szerokość 40-50 cm. Figura kształtem przypomina krzyż o szerokiej podstawie, z dającą się wyróżnić okrągłą głową i krótkimi ramionami. Na froncie figury, pomiędzy jej ramionami, wycięto krzyż wpisany w okrąg.

Tekst i zdjęcia:

Grzegorz Rąkowski