28 lat temu, na trzecim posiedzeniu II Zjazdu Deputowanych Rad Samorządów Wileńszczyzny polscy autonomiści uchwalili Statut Wileńskiego Polskiego Kraju Narodowo-Terytorialnego, który miał być polską, autonomiczną jednostką terytorialną w granicach Litwy.
W 1991 r. roku na mapie świata mogła zaistnieć druga jednostka terytorialna pod flagą biało-czerwoną. 22 maja 1991 r. na zjeździe w Mościszkach w rejonie wileńskim polscy autonomiści uchwalili Statut, czyli dokument pełniący rolę konstytucji Wileńskiego Polskiego Kraju Narodowo-Terytorialnego. Polscy działacze długo przygotowywali ustawę zasadniczą wymarzonej autonomii. Projekt Statutu WPKN-T przekazali nawet do konsultacji Departamentowi Prawno-Traktatowemu Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Ten uznał w swojej ekspertyzie zapisy Statutu za „mieszczące się w ramach autonomii terytorialnej”.
Po przyjęciu dokumentu polscy autonomiści przekazali Statut do akceptacji litewskiego parlamentu – Rady Najwyższej. Jednak ten konstytucji polskiej autonomii, ani nawet jej idei nigdy nie zaakceptował. 4 września 1991 r. Rada Najwyższa, ze złamaniem prawa litewskiego, rozwiązała rady zamieszkanych przez Polaków rejonów wileńskiego i solecznickiego, i zawiesiła w nich funkcjonowanie samorządu. Aż do wiosny 1993 roku rejony te będą zarządzane przez rządowych komisarzy. Polscy działacze staną się celem postępowania litewskich służb i Prokuratury Generalnej. Władze Rzeczpospolitej, nie udzieliły poparcia ruchowi na rzecz autonomii Wileńszczyzny. Dzień po jego stłumieniu reprezentujący Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP Grzegorz Kostrzewa-Zorbas dokonał w Wilnie nawiązania stosunków dyplomatycznych w Republiką Litewską.
Historia dążeń autonomicznych Polaków Wileńszczyzny często jest przedmiotem manipulacji ze strony elit litewskich i sprzyjających im środowisk giedroyciowskich w Polsce. Dlatego od lat przybliżamy tematykę tego historycznego ruchu. Nasz redaktor, Karol Kaźmierczak, dzięki wsparciu Senatu RP, prowadził w 2016 r. badania na Wileńszczyźnie, czego efektem była publikacja wywiadów z czołowymi autonomistami i świadkami ich działań, a także artykuł będący reasumpcją uwarunkowań i przebiegu działań polskich autonomistów. Dziś, jako pierwsze medium w Polsce, publikujemy, za wydawanym w 1991 r. w Wilnie pismem „Ojczyzna”, pełny tekst kluczowego dokumentu, który opisuje jaka miała być polska autonomia Wileńszczyzny.
ROZDZIAŁ I
ZAŁOŻENIA OGÓLNE
Artykuł 1
Wileński Polski Kraj Narodowo-Terytorialny tworzy się w celu zaspokojenia narodowościowych, kulturalnych, językowych i duchowych potrzeb polskiej i innej ludności, zlikwidowania sztucznie utworzonych dysproporcji na poziomie rozwoju gospodarczego i społeczno-kulturalnego budownictwa kraju i Litwy, przezwyciężenia wykonywania w przyspieszonym tempie opracowywanych planów asymilacji ludności polskiej i innej historycznie zamieszkałej na danym terenie.
Artykuł 2
Utworzenie Wileńskiego Polskiego Kraju Narodowo-Terytorialnego zgodne jest z artykułem 2 Statutu ONZ, artykułem 1 Paktu Międzynarodowego „O gospodarczych, społecznych i kulturalnych prawach”, artykułem 1 międzynarodowego paktu „O prawach obywatelskich i politycznych” z dnia 16 grudnia 1966 roku, końcowym aktem Narady ds. Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, rezolucja 192 (1988 r.) Rady Europy, Kartą Paryską dla nowej Europy, gwarantującymi ochronę etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej samoistności mniejszości narodowych.
Artykuł 3
Wileński Polski Kraj Narodowo-Terytorialny, w skrócie Kraj Wileński i Wileńszczyzna, jest demokratycznym, prawnym, autonomicznym tworem administracyjno-terytorialnym w składzie Litwy, działającym na podstawie Statutu Kraju Wileńskiego, przyjmowanego przez Sejm Kraju i zatwierdzanego przez ustawę Litwy.
Artykuł 4
Terytorium Wileńskiego Polskiego Kraju Narodowo-Terytorialnego jest jednolite i niepodzielne. Jego granice mogą być zmienione jeśli przegłosuje za tym trzy czwarte posłów do Sejmu.
Artykuł 5
Władza państwowa w Kraju Wileńskim należy do jego ludności.
Władzę ludności urzeczywistniają jej przedstawiciele wybrani do Sejmu Kraju Wileńskiego, Sejmików miast i gmin, oraz utworzone przez nie organy wykonawcze.
Ludność może urzeczywistniać władzę i w drodze przeprowadzenia krajowego referendum.
Artykuł 6
Podstawowe kwestie życia państwowego i społeczne są wynoszone na omówienie ludności, a także na rozstrzyganie drogą referendum.
Referendum ogłasza Sejm Kraju Wileńskiego z własnej inicjatywy lub gdy tego żąda 20 tysięcy mieszkańców kraju mających prawa wyborcze.
Artykuł 7
Wykonanie ustaw Kraju Wileńskiego jest podstawowym obowiązkiem mieszkańców i wszystkich osób, znajdujących się na terytorium kraju, a także przedsiębiorstw, organizacji i instytucji tu rozlokowanych.
Artykuł 8
Na terytorium Kraju Wileńskiego języki polski i rosyjski są równoprawne z państwowym językiem litewskim. Podlegają ochronie prawnej języki innych mniejszości narodowościowych, mieszkających w kraju.
ROZDZIAŁ II
OBYWATELSTWO, PODSTAWOWE PRAWA I OBOWIĄZKI OBYWATELI
Artykuł 9
Warunki i tryb otrzymania i utracenia obywatelstwa Kraju Wileńskiego określa ustawa o obywatelstwie Kraju Wileńskiego.
Artykuł 10
Każdy obywatel Kraju Wileńskiego jest obywatelem Litwy, a także ma prawo być jednocześnie obywatelem ZSRR lub Rzeczypospolitej Polskiej.
Artykuł 11
Obywatele Kraju Wileńskiego są równi wobec praw kraju i Litwy niezależnie od pochodzenia, społecznego i majątkowego stanu, przynależności rasowej i narodowościowej, płci, wykształcenia, języka, stosunku do religii, rodzaju i charakteru zajęć, miejsca zamieszkania i innych okoliczności.
Artykuł 12
Zgodnie z ustawą Litwy „O mniejszościach narodowych” obywatelom Kraju Wileńskiego gwarantuje się:
- prawo na pomoc ze strony państwa w sprawach rozwoju kultury narodowej i oświaty;
- prawo do nauczania w języku ojczystym w drodze stworzenia warunków do istnienia dziecięcych instytucji przedszkolnych, lekcji i szkół ogólnokształcących, a także grup, wydziałów i filii w wyższych szkołach, szykujących wychowawców, nauczycieli i innych specjalistów, niezbędnych dla zaspokojenia potrzeb wspólnot narodowych;
- prawo do prasy i informacji w języku ojczystym;
- prawo wyznawania dowolnej religii lub niewyznawania, odprawiania religijnych i narodowych obrzędów rytuałowych w języku ojczystym;
- prawo do łączenia się w narodowe organizacje kulturalne;
- prawo do nawiązania więzi kulturalnych z rodakami poza granicami Litwy;
- prawo do przedstawicielstwa w organach władzy państwowej wszystkich szczebli na zasadach powszechnych, równych i bezpośrednich wyborów;
- prawo do zajmowania dowolnych stanowisk w organach władzy państwowej, zarządzania, w przedsiębiorstwach, w instytucjach i organizacjach. W razie konieczności mieszkańcy Kraju Wileńskiego mogą być skierowani na naukę do innych państw.
Artykuł 13
Polska ludność Kraju Wileńskiego ma prawo do utworzenia przez Litewską Republikę wyższej uczelni dla przygotowania specjalistów w języku ojczystym.
Artykuł 14
W instytucjach i organizacjach Kraju Wileńskiego używa się na równi z językiem państwowym języka polskiego, a według decyzji kolektywu może być używany i rosyjski.
Artykuł 15
Napisy o charakterze informacyjnym na terytorium Wileńszczyzny są wykonane również w języku mniejszości narodowej.
Artykuł 16
Zabytki historii i kultury narodowej, stanowiącej wagę dla mniejszości narodowych, są częścią składową kultury Litwy i chronione przez państwo.
Artykuł 17
Każdy obywatel Kraju Wileńskiego podczas otrzymania dowodu osobistego jest wolny w wyborze narodowości zgodnie z narodowością rodziców lub jednego z nich.
Nikt nie może zmuszać do udowodnienia swej narodowości. Zmuszanie do wyrzeczenia się narodowości jest zakazane.
Artykuł 18
Na życzenie obywatela narodowości nielitewskiej, streszczone w formie pisemnej, jego imię i nazwisko pisze się literami litewskimi zgodnie z wymową i niegramatyzowane (bez końcówek litewskich).
Artykuł 19
Organizacje społeczne i kulturalne mniejszości narodowych mogą tworzyć za własne środki instytucje kulturalno-oświatowe.
Republika Litewska i Kraj Wileński udzielają poparcia instytucjom i organizacjom, przeznaczonym do zaspokojenia potrzeb kulturalno-oświatowych obywateli.
Artykuł 20
Społeczne i kulturalne organizacje mniejszości narodowych są zakładane, funkcjonują i są rozwiązywane zgodnie z przepisami ustalonymi przez ustawy Litwy i Kraju Wileńskiego.
Artykuł 21
Zgodnie z dekretami Prezydium Rady Najwyższej Litwy z 25 stycznia 1989 roku nr XI-2745 „O używaniu języka państwowego” kierownicy sądów, państwowych biur notarialnych, organów prokuratury i spraw wewnętrznych, instytucji ochrony zdrowia, ubezpieczenia społecznego, handlu, obsługi bytowej ludności, transportu, łączności, finansów, gospodarki mieszkaniowej, a także innych instytucji znajdujących się na terenie Kraju Wileńskiego, stale wstępujący w kontakty z ludnością, powinni zapewnić obsługę ludności w kierowanych przez nich instytucjach w językach urzędowych kraju lub innym języku odpowiadającym dla obu stron.
Artykuł 22
Kwestie migracji, rozlokowania zasobów produkcyjnych, organizacji racjonalnego zatrudnienia ludności, dokształcania pracowników i przygotowania kadry reguluje ustawa Kraju Wileńskiego.
Artykuł 23
Obywatele Kraju Wileńskiego mają prawo do zaskarżania osób urzędowych, organów państwowych i społecznych. Skargi powinny być rozpatrzone zgodnie z przepisami i w terminie ustalonym przez prawo.
Działania osób na stanowiskach, dokonane z naruszeniem prawa, przekroczeniem pełnomocnictw, które przygniatają prawa obywateli, mogą być w ustalonym przez prawo trybie zaskarżone w sądzie.
Obywatele Kraju Wileńskiego mają prawo do wyrównania strat, wyrządzonych przez nieprawne działania organizacji państwowych i społecznych, a także osoby urzędowe podczas wykonywania przez nie obowiązków służbowych.
ROZDZIAŁ III
SEJM KRAJU WILEŃSKIEGO
Artykuł 24
Najwyższym organem władzy państwowej na Wileńszczyźnie jest Sejm Kraju Wileńskiego.
Artykuł 25
Do wyjątkowej kompetencji Sejmu Kraju Wileńskiego należą kwestie:
- Przyjęcie statutu Kraju, wniesienie do niego zmian.
- Przyjęcie ustawy o wyborach, wyznaczenie wyborów do Sejmu i Sejmików, zatwierdzenie składu krajowej komisji wyborczej.
- Zatwierdzenie projektów zasadniczych gospodarczego i społecznego rozwoju kraju; kontrolowanie wykonania programu i budżetu; zatwierdzanie raportów o ich wykonaniu; wniesienie w razie potrzeby zmian do budżetu.
- Ustawodawcze regulowanie stosunków własności w kraju, użytkowania ziemi, organizowania działalności zarządzania gospodarstwem, dziedziną społeczno-kulturalną, stosunków systemu budżetowo-finansowego, opłacania pracy, miejscowego opodatkowania, wykorzystania zasobów, ochrony środowiska, a także zapewnienia realizacji praw konstytucyjnych, swobód obowiązków obywateli i innych stosunków.
- Założenie banków i ich filii na terenie kraju.
- Ustalenie przepisów utworzenia krajowych i terenowych organów władzy i ich działalności.
- Wybory rady Sejmu, przewodniczącego Sejmu kraju, jego zastępców i sekretarza Sejmu kraju.
- Nominacja zarządzającego Kraju Wileńskiego, zatwierdzenie składu zarządu, wniesienie zmian do niego, utworzenie i rozwiązanie jego wydziałów.
- Ustalenie systemu krajowej prokuratury, sądów i innych organów praworządności Kraju Wileńskiego.
- Obranie sądu kraju i sędziów, mianowanie prokuratora kraju i jego zastępców.
- Regularne wysłuchiwanie sprawozdań stworzonych przez niego organów wyborczych, a także mianowanych przez niego osób urzędowych; w razie konieczności – o rozstrzygnięciu w tajnym głosowaniu kwestii zaufania zarządowi Kraju Wileńskiego lub konkretnemu jego członkowi.
- Ustalenie środków bezpieczeństwa i porządku publicznego w kraju.
- Regulowanie kwestii toponimiki, stosunków narodowych i międzynarodowych oraz używanie języków narodowych w kraju.
- Ustalenie trybu rozstrzygania kwestii administracyjno-terytorialnego podziału Kraju Wileńskiego, utworzenia, przemianowania i zlikwidowania miast, gmin i innych osiedli, ustalenie i zmiana granic miast i gmin, rozstrzygnięcie innej kwestii struktury administracyjno-terytorialnej.
- Podjęcie uchwały o przeprowadzeniu referendum krajowego.
- Zniesienie uchwal i rozporządzeń Kraju, a także uchwal i rozporządzeń organów samorządów, miast i gmin.
- Rozstrzyganie innych kwestii o znaczeniu krajowym
Artykuł 26
Do Sejmu Kraju Wileńskiego na okres 5 lat wybiera się 75 posłów. Do niego należy władza państwowa i ustawodawcza w kraju, zgodnie z pełnomocnictwami, udzielonymi przez niniejszy statut.
Artykuł 27
Sejm Kraju Wileńskiego co najmniej raz na kwartał zbiera się na kolejne sesje. Sesje nadzwyczajne zwołuje Rada Sejmu Kraju Wileńskiego z własnej inicjatywy lub na propozycję co najmniej jednej trzeciej części posłów do Sejmu, a także na mocy uchwały Rady Najwyższej (Prezydium) Litwy.
Artykuł 28
Prawo inicjatywy ustawodawczej w Sejmie Kraju Wileńskiego należy do posłów na sejm, Rady Sejmu, przewodniczącego Sejmu, stałych komisji Sejmu, zarządu kraju, sądu i prokuratora kraju, a także Rady Najwyższej Litwy, jej prezydium i rządu.
Artykuł 29
Sejm Kraju Wileńskiego przyjmuje ustawy, uchwały i inne akty.
Projekty ustaw, uchwał i innych aktów przed złożeniem do rozpatrzenia przez Sejm uprzednio omawiają jego komisje. Omawianie tych projektów odbywa się po wysłuchaniu wniosków i zaleceń odpowiednich komisji.
Ustawy Kraju Wileńskiego, uchwały Sejmu i inne akty uważa się za przyjęte, jeżeli przegłosowała je większość deputowanych na Sejm, przy obecności na sesji co najmniej dwóch trzecich ogólnej liczby posłów.
Ustawy Kraju Wileńskiego mogą być przyjęte w drodze głosowania ludności kraju (referendum)
Artykuł 30
Ustawy Kraju Wileńskiego, uchwały Sejmu i inne akty publikuje się po ich podpisaniu przez przewodniczącego Sejmu Kraju Wileńskiego.
Artykuł 31
Ustawy Kraju Wileńskiego, uchwały Sejmu i inne akty nabierają mocy od chwili ich opublikowania.
Artykuł 32
Rada Sejmu Wileńskiego jest organem podlegającym kontroli Sejmu, zapewniającym organizację pracy Sejmu i urzeczywistniającym inne pełnomocnictwa w granicach przewidzianych przez Statut Kraju Wileńskiego i inne ustawy.
Radą Sejmu Kraju Wileńskiego kieruje przewodniczący Sejmu. Skład liczebny Rady i reglament jej działalności zatwierdza Sejm.
Artykuł 33
Przewodniczący Sejmu Kraju Wileńskiego jest wybierany spośród posłów na Sejm i jest mu podległy. Przewodniczący Sejmu Kraju Wileńskiego jest główną osobą urzędową Kraju Wileńskiego i reprezentuje go w stosunkach z organami państwowymi, społecznymi i innymi organizacjami i obywatelami Republiki Litewskiej, a w międzynarodowych, gospodarczych i kulturalnych stosunkach – zgodnie z Tymczasową Ustawą Zasadniczą Republiki Litewskiej i Statutem Kraju Wileńskiego.
Przewodniczący Sejmu z urzędu należy do składu Prezydium Rady Najwyższej Litwy i jest zastępcą przewodniczącego Prezydium.
Artykuł 34
Z prawa inicjatywy ustawodawczej w Radzie Najwyższej Litwy korzysta Sejm Kraju, a także deputowani do Rady Najwyższe Litwy z ramienia Kraju Wileńskiego.
Artykuł 35
Sejm Kraju, jego Rada, mogą zwracać się i składać propozycje i projekty w kwestiach dotyczących Kraju Wileńskiego , lecz nie należących do jego bezpośredniej kompetencji do Rady Najwyższej Litwy, Rady Ministrów ZSRR i Gabinetu Ministrów ZSRR, a także do organizacji międzynarodowych.
Artykuł 36
Wybory deputowanych do Rady Najwyższej Republiki Litewskiej na terenie Kraju Wileńskiego są urzeczywistniane zgodnie z ustawodawstwem Republiki Litewskiej.
ROZDZIAŁ IV
ZARZĄD KRAJU WILEŃSKIEGO
Artykuł 37
Najwyższym organem wykonawczym władzy w Kraju Wileńskim jest Zarząd Kraju, który składa się z Zarządzającego jego zastępców, kierowników wydziałów i innych pododdziałów.
Zarządzającego Kraju Wileńskiego mianuje Sejm Kraju Wileńskiego na propozycję Przewodniczącego Sejmu. Zarządzający Kraju Wileńskiego z urzędu należy do składu rządu Litwy i jest zastępcą premiera, zastępców zarządzającego, kierowników i innych pododdziałów zatwierdza Sejm Kraju na propozycję Zarządzającego Kraju.
Artykuł 38
Zarząd Kraju Wileńskiego jest odpowiedzialny wobec Sejmu Kraju Wileńskiego i kontrolowany przez niego, a w okresie między sesjami Sejmu – przed Radą Sejmu, która go kontroluje.
Artykuł 39
Zarząd Kraju Wileńskiego na podstawie i na skutek wykonywania ustawodawstwa Litwy i Kraju Wileńskiego podejmuje uchwały i wydaje zarządzenia, będące w gestii Kraju Wileńskiego.
Artykuł 40
Zarząd Kraju Wileńskiego jest pełnomocny rozstrzygać wszystkie kwestie zarządzania, będące w gestii Kraju Wileńskiego.
Artykuł 41
Zarząd Kraju Wileńskiego ma prawo odwołać akty swych Wydziałów i innych podległych mu organów. Zarząd ma prawo zawiesić i oprotestować w Sejmie Kraju Wileńskiego uchwały Sejmików w razie ich sprzeczności z ustawami Kraju Wileńskiego i Litwy.
Artykuł 42
Zarząd Kraju Wileńskiego składa swe pełnomocnictwa dla ponownie obranego Sejmu Kraju na jego pierwszej sesji lub Sejmowi Kraju na kolejnej lub nadzwyczajnej sesji w razie przyjęcia uchwały o braku zaufania Zarządowi lub Zarządzającemu Kraju.
Artykuł 43
Skład, kompetencja i zasady działalności Zarządu ustala ustawa Kraju Wileńskiego.
Artykuł 44
Kraj Wileński ustala swój podział administracyjno-terytorialny.
Artykuł 45
Do Wileńskiego Polskiego Kraju Narodowo-Terytorialnego wchodzą:
- rejony: wileński i solecznicki;
- miasto Pabradzie, apilinki pabradzka w rejonie szwiańczońskim;
- apilinki: trakajska, paluknianksa i karotiska w rejonie szirwinckim;
- część jauniuńskiej apilinki w rejonie szirwinckim.
Administracyjnym ośrodkiem Kraju jest Nowa Wilnia.
Artykuł 46
Głównymi administracyjno-terytorialnymi jednostkami Kraju Wileńskiego są:
- miasta Nowa Wilnia, Ejszyszkies, Niemenczinie, Pabradzie, Szalczininkaj i osiedle miejskie Baltoji Woke;
- gminy: wajdocka, majszagalska, mickuńska, niemenczyńska, pabarska, rudamińska, rukajniajska, slanioji-trakajska, szalcziniska, ejszyska, jaszuńska.
ROZDZIAŁ V
SAMORZĄD TERENOWY
Artykuł 47
Samorząd terenowy w Kraju Wileńskim jest urzeczywistniany w formie bezpośredniej i przedstawicielskiej demokracji.
Artykuł 48
Sejmiki posłów ludowych jako organy władzy państwowej na swym terytorium powiązują i koordynują działalność innych organów samorządu, urzeczywistniają kierownictwo budownictwem państwowym, gospodarczym i społeczno-kulturalnym, troszczą się o racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych i ochronę środowiska, zapewniają przestrzeganie ustawodawstwa i wykonanie aktów ustawodawczych Litwy i Kraju Wileńskiego, porządek publiczny, a także ochronę praw i prawnych interesów obywateli.
Artykuł 49
Sejmiki posłów ludowych są prawomocne rozpatrywać i rozstrzygać na sesjach dowolne kwestie, należące zgodnie z ustawodawstwem do ich gestii. Wykaz kwestii podlegających omawianiu i rozstrzyganiu wyłącznie na sesjach, określany jest ustawy Litwy i Kraju Wileńskiego.
Artykuł 50
Sejmiki posłów ludowych tworzą komisje uprawnione do uprzedniego rozpatrzenia i przygotowania kwestii należących do gestii oraz udzielenie pomocy we wcielaniu w życie uchwał Sejmików, kontroli nad działalnością organów państwowych, przedsiębiorstw, instytucji i organizacji.
Artykuł 51
Sejmiki posłów ludowych podejmują decyzje w granicach pełnomocnictw, udzielonych im przez ustawodawstwo Litwy i Kraju Wileńskiego.
Artykuł 52
W celu wykonania ustaw i innych aktów Litwy i Kraju Wileńskiego, a także samodzielnie podejmowanych decyzji Sejmiki samorządów tworzą podkontrolne organy zarządzania.
Artykuł 53
Tryb tworzenia, skład, kompetencja i zasady działalności organów zarządzania określa ustawodawstwo Litwy i Kraju Wileńskiego o samorządzie terenowym.
ROZDZIAL VI
WSPÓŁDZIAŁANIE Z RADĄ NAJWYŻSZĄ I RZĄDEM LITWY
Artykuł 54
Pełnomocnik rządu Litwy w Kraju Wileńskim kontroluje wykonanie Tymczasowej Ustawy Zasadniczej (Konstytucji) Litwy, Statutu Kraju Wileńskiego: oprotestowuje ustawy Sejmu, uchwały i decyzje rejonowego i terenowych organów, naruszających Tymczasową Ustawę Zasadniczą (Konstytucję) Litwy, korzysta (na zlecenie Rady Najwyższej i Rządu Litwy) z prawa inicjatywy ustawodawczej i zwoływania sesji nadzwyczajnych Sejmu Kraju Wileńskiego.
Artykuł 55
Litwa może drogą zawarcia umowy z Krajem Wileńskim przekazać mu urzeczywistnienie poszczególnych pełnomocnictw Litwy na jego terytorium.
Artykuł 56
Kraj Wileński może drogą zawarcia umowy z Litwą przekazać do jej kompetencji poszczególne, należące do niego pełnomocnictwa.
Artykuł 57
Projekty ustaw i innych aktów Litwy, uchwały i zarządzenia Rządu Litwy i jego resortów, dotyczących Kraju Wileńskiego, przed ich przyjęciem muszą być zaaprobowane przez Sejm i Zarząd Kraju Wileńskiego.
Artykuł 58
W tych wypadkach, gdy tej lub innej kwestii nie zaliczono do konkretnej sfery zarządzania i ona nie została rozstrzygnięta przez ustawę Litwy, Kraj Wileński ma prawo samodzielnie urzeczywistniać ustawodawcze regulowanie stosunków w odpowiedniej dziedzinie.
Artykuł 59
Sprzeczność między wyższymi organami władzy państwowej i zarządzania Litwy i Kraju Wileńskiego z powodu prawomocności ich aktów rozpatruje się w trybie ustalonym przez Tymczasową Ustawę Zasadniczą (Konstytucję) Litwy, Status Kraju Wileńskiego i Ustawy o Konstytucyjnym Sądzie Litwy.
Artykuł 60
Sejm Kraju Wileńskiego, jego Rada i Zarząd kraju mają prawo oprotestować uchwały i zarządzenia Rządu Litwy, jeżeli one naruszają prawa kraju. Kwestie sporne rozstrzyga Konstytucyjny Sąd Litwy.
Artykuł 61
Sejm Kraju Wileńskiego, jego Zarząd i Rada Kraju mają prawo zawiesić na swym terenie aktów ministerstw, departamentów i innych resortów Litwy w wypadku naruszenia przez nie ustawodawstwa Litwy i Kraju Wileńskiego z powiadomieniem o tym pełnomocnika rządu Litwy w Kraju Wileńskim i Rządu Litwy. Kwestię Sporną rozstrzyga Konstytucyjny Sąd Litwy w wypadku jeśli działanie aktu odpowiedniego organu Litwy jest zawieszone przez Sejm lub Radę Sejmu Wileńskiego, bądź rządu w wypadku jeśli działanie aktu odpowiedniego organu Litwy są zawieszone przez Zarząd Kraju Wileńskiego.
ROZDZIAL VII
PRAWORZĄDNOŚĆ, ARBITRAŻ I PROKURATURA
Artykuł 62
Praworządność w Kraju Wileńskim urzeczywistniana jest tylko przez sąd. W Kraju Wileńskim jest czynny sąd krajowy, a także wileński i szalczininkajski sądy (na prawach sądów rejonowych). Sądownictwo i status sędziów w Kraju Wileńskim określa się Tymczasową Ustawą Zasadniczą (Konstytucją) Litwy, statutem Kraju Wileńskiego. Ustawą o są o sądownictwie i statusie sędziów i innymi aktami ustawodawczymi Litwy i Kraju Wileńskiego.
Artykuł 63
Wszystkie sądy są tworzone drogą wybrania przez Sejm kraju sędziów i ławników sądowych.
Sędziowie są wybierani na okres dziesięciu lat, a ławnicy sądowi – na okres 5 lat.
Sędziowie i ławnicy sądowi odpowiedzialni są przed Sejmem Kraju Wileńskiego. Sędzia może być przed terminem zwolniony z zajmowanego stanowiska podczas nabrania mocy prawnej wyroku sądu za popełnione przez niego przestępstwo, poważne naruszenie ustaw, w związku z długotrwałą chorobą, a także innych wypadkach, gdy on nie może pełnić swoich obowiązków.
Artykuł 64
Sędziowie i ławnicy sądowi są niezależni i podlegają tylko prawu.
Nietykalność sędziów jest gwarantowana przez prawo.
Artykuł 65
Sądownictwo w Kraju Wileńskim jest prowadzone w języku litewskim, rosyjskim i polskim. Osobom, biorącym udział w sprawie, nie znającym tych języków, zapewnia się prawo do całkowitego zapoznania się z materiałami sprawy, wzięcia udziału w działaniach sądowych poprzez tłumacza i prawo do zabierania głosu w sądzie w języku ojczystym.
Artykuł 66
Sędziowie nie mogą należeć do partii politycznych a także pełnić funkcję na innej opłacanej pracy.
Artykuł 67
Rozprawa we wszystkich wypadkach jest otwarta. Słuchanie spraw w zamkniętym posiedzeniu sądu jest dopuszczalne tylko w wypadkach, ustalonych przez prawo, z przestrzeganiem wszystkich przepisów sądownictwa.
Artykuł 68
Oskarżonemu zapewnia się prawo do obrony.
Artykuł 69
Kolegia adwokatów udzielają pomocy prawnej obywatelom i organizacjom. W wypadkach przewidzianych przez ustawodawstwo, pomocy prawnej obywatelom udziela się bezpłatnie.
Tryb i organizacja działalności adwokatury jest ustalana przez ustawy Litwy i Kraju Wileńskiego.
Artykuł 70
Rozstrzygnięcie sporów gospodarczych między przedsiębiorstwami, instytucjami i organizacjami jest urzeczywistniane przez organy państwowego arbitrażu Litwy, w granicach ich kompetencji.
Artykuł 71
Nadzór nad dokładnym i jednolitym wykonaniem ustaw przez Radę Sejmu, Zarząd kraju, jego wydziały i inne pododdziały, organy władzy państwowej i zarządzania miast i gmin uczestników działalności komercyjno – gospodarczej, partie polityczne, organizacje społeczne i ruchy społeczne, a także obywateli na terenie Kraju Wileńskiego, urzeczywistnia się przez prokuratora Kraju Wileńskiego i podległych mu prokuratorów.
Artykuł 72
Prokurator Kraju Wileńskiego na wniosek Przewodniczącego Sejmu jest wyznaczony przez Sejm Kraju Wileńskiego, przed którym on ponosi odpowiedzialność i którego kontroli on podlega.
Artykuł 73
Zastępcy prokuratora Kraju Wileńskiego są wyznaczani przez Sejm Kraju Wileńskiego na wniosek prokuratora Kraju Wileńskiego.
Artykuł 74
Prokuratura Kraju Wileńskiego urzeczywistnia swoje pełnomocnictwa niezależnie od organów państwowego zarządzania kraju i samorządów terenowych.
ROZDZIAŁ VIII
System gospodarczy
Artykuł 75
Podstawą systemu gospodarczego Kraju Wileńskiego jest własność Kraju Wileńskiego, którą stanowi własność prywatna obywateli, obywateli łączących się w kolektywy i własność państwowa.
Stosunku do własności są reglamentowane przez ustawy Litwy, Kraju Wileńskiego i zawarte przez subiekty własności umowy.
Artykuł 76
Warunki znajdowania się na terenie Kraju Wileńskiego obiektów własności innych administracyjno-terytorialnych struktur Litwy, państw zagranicznych i ich grup (kolektywów) określane są przez ustawy Litwy, Kraju Wileńskiego i umowy między państwami.
Artykuł 77
Kraj Wileński gwarantuje wszystkim subiektom własności możliwość samodzielnego władania należącymi do nich według prawa słasności obiektami, korzystania i rozporządzania się nimi zgodnie z ustawami Litwy i Kraju Wileńskiego. Dla realizacji praw własności posiadacze mają prawo do najmowania do pracy innych osób.
Artykuł 78
Ziemia, jej wnętrza, wody wnętrzne, lasy inny roślinny i zwierzęcy świat, inne zasoby przyrody są mieniem Kraju Wileńskiego i jego wyjątkową własnością. Inne obiekty według prawa własności mogą należeć do kolektywów (grup) o poszczególnych obywateli.
Do Republiki Litewskiej i Kraju Wileńskiego należy wyjątkowe prawo do przestrzeni powietrznej nad terytorium Kraju Wileńskiego.
Artykuł 79
Majątek nieruchomy Litwy, rozlokowany w Kraju Wileńskim, jest przekazywany w posiadanie kraju. Obiektami własności kraju są także kapitał Kraju Wileńskiego, inwestowany w akcje i papiery wartościowe.
Artykuł 80
Majątek należący do Kraju Wileńskiego na prawie własności w trybie ustalonym przez ustawy Kraju Wileńskiego może być przekazany na własność obywatelom, ich kolektywom za opłatę lub bezpłatnie.
W wyjątkowych wypadkach, w celach obrony interesów Litwy lub Kraju Wileńskiego, majątek obywateli, ich kolektywów, a także innych państw, ich obywateli lub kolektywów może być znacjonalizowany z jego opłatą przez specjalną ustawę.
Artykuł 81
Dla wszystkich subiektów własności ustala się jedyne prawne środki obrony. Kraj Wileński przy współdziałaniu Litwy broni prawa subiektów własności w innych jednostkach administracyjno – terytorialnych Litwy i innych państw.
ROZDZIAŁ IX
System budżetowy
Artykuł 82
System budżetowy Kraju Wileńskiego stanowią budżety kraju i samorządów terenowych. W budziecie Kraju Wileńskiego nagroamdza się część dochodu narodowego, przeznaczona na urzeczywistnienie programów rozwoju jego gospodarki i infrastruktury, utrzymania instytucji władzy państwowej i zarządzania. Za pośrednictwem tego budżetu także dzielone są ponownie zasoby finansowe dla zadowolenia zapotrzebować samorządu terenowego.
Na okres wyrównywania poziomu społeczno-gospodarczego nienadążania Kraju Wileńskiego z budżetu Republiki Litewskiej są udzielane co roku kompensaty i dotacje.
Artykuł 83
Podatki i inne wpłaty do budżetów są ustalane przez ustawy Litwy i Kraju Wileńskiego.
Wszystkie osoby prawne i fizyczne, znajdujące się na terytorium Kraju Wileńskiego ustalone dla nich podatki i inne wpłaty wpłacają do odpowiednich budżetów kraju miast i gmin.
Artykuł 84
Instytucjom, które są utrzymywane kosztem budżetu, pozwala się na posiadanie środków pozabudżetowych. Przepisy utworzenia i wykorzystania pozabudżetowych środków ustala Rząd Litwy i Zarząd Kraju Wileńskiego.
Artykuł 85
Projekt budżetu Kraju Wileńskiego jest układany przez Zarząd kraju na podstawie planowanych i wykonywanych programów państwowych, działających ustaw Litwy i Kraju Wileńskiego i jest okazywany do zatwierdzenia Sejmowi.
Organizacje wykonania budżetu Kraju Wileńskiego zapewnia Zarząd kraju.
Sprawozdanie Zarządu w wykonania budżetu Kraju Wileńskiego jest rozpatrywane i zatwierdzane przez Sejm.
Artykuł 86
Każdy samorząd terenowy ma samodzielny budżet. W budżetach samorządów nagromadza się środki dla finansowania społecznych, gospodarczych i innych programów o znaczeniu terenowym i utrzymania instytucji samorządów.
Artykuł 87
Dochody i wydatki budżetu Kraju Wileńskiego są dzielone między ogniwami systemu budżetowego zgodnie z ustawami o strukturach budżetowych Republiki Litewskiej, Kraju Wileńskiego i innymi aktami ustawodawczymi Litwy i Kraju.
ROZDZIAŁ X
GODŁO, FLAGA I HYMN KRAJU WILEŃSKIEGO
Artykuł 88
Sejm Kraju Wileńskiego podejmuje uchwały i fladze, godle i hymnie kraju.
ROZDZIAŁ XI
DZIAŁANIE STATUTU KRAJU WILEŃSKIEGO I TRYB JEGO ZMIANY
Artykuł 89
Wszystkie ustawy i inne Kraju Wileńskiego są przyjmowane na podstawie i zgodnie z niniejszym statutem.
Artykuł 90
Zmiana Statutu Kraju Wileńskiego jest dokonywana na mocy decyzji sejmu Kraju Wileńskiego, przyjęciem przez większość nie mniej niż dwóch trzecich ogólnej liczby posłów na Sejm lub referendum.
Artykuł 91
Propozycja o zmianie lub uzupełnieniu Statutu Kraju Wileńskiego powinna być omawiania przez Sejm, jeżeli ona jest okazana nie mniej niż przez jedną dziesiątą wszystkich posłów na Sejm, jego Radę lub Zarząd Kraju.
Projekt Statusu przygotowała Rada Koordynacyjna Wileńskiego Polskiego Kraju Nrodowo-Terytorialnego.
Zostaw odpowiedź
Chcesz przyłączyć się do dyskusji?Nie krępuj się!