Piotr Ceyss

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 241-242.

Ceyss Piotr (ur. ok. 1754 +1821), dyrektor gim­nazjum mińskiego, syn Jana, szlachcic pochodzenia niemieckiego. Kształcił się w Petersburgu w morskim korpusie kadeckim w l. 1769—72. W czasie wojny rosyjsko-tureckiej wstąpił do marynarki, którą porzucił w r. 1776 w stopniu lejtnanta, przechodząc do służby lądowej. Brał udział w 2. wojnie tureckiej, między innymi w szturmie Izmaiła i oblężeniu Bendera. W cza­sie wojny r. 1792 walczył przeciw Polsce pod Mirem, Zelwą, Wołkowyskiem i Nieświeżem. Do­służył się stopnia sekundmajora i w r. 1793 przeszedł do służby cywilnej, mianowany horodniczym mińskim. Był nim aż do lipca 1795 r., wykazując szczególną energię i roztropność w cza­sie insurekcji 1794, kiedy miastu zagrażały od­działy powstańcze. Później kolejno zajmował sta­nowiska radcy w mińskiej izbie kryminalnej, a od r. 1797 w izbie skarbowej; w r. 1802 gubernator Karniejew mianował go dyrektorem mińskiej gubernialnej szkoły głównej. Po przekształceniu tej szkoły na gimnazjum kurator na wniosek zwierz­chności Uniwersytetu zatwierdził go na tym sta­nowisku 7 VI 1804. Z ramienia Uniwersytetu dwukrotnie w 1. 1808 i 1818 odbywał wizytacje szkól białoruskich i szkół gub. mińskiej (1818). Ze wszystkich poleceń wywiązywał się b. dobrze i zyskał uznanie zwierzchności (J. Twardowski).

[s. 242]

W trudnych okolicznościach r. 1812 okazał dużą energię, ratując gmachy szkolne przed zniszczeniem wojennym i doprowadzając do otwarcia gimnazjum jesienią tegoż roku. C. ceniony był jako zdolny i sumienny administrator, dobry pedagog, umiejący postępować z młodzieżą. Zwierzchność uniwersytecka dała temu wyraz, czterokrotnie powołując go na stanowisko dy­rektora gimn. mińsk. Tomasz Zan, który był uczniem tego gimnazum, przyznaje mu dobre serce, rozsądek i umiłowanie szkoły. Zmarł na apopleksję 19 VI 1821.

Stan służby. Arch. Państw. Wił.; »Arch. do dziejów ośw.«, Kr. 1910, X; Mościcki, Z fil. świata, W. 1924; Iwaszkiewicz, Mińsk, P.-W. 1919; Ado, Stoletje minskoj gimnazji, Wil. 1903; Krasnianskij mińskij diepartamient W. Kn. Lit. 1812 g., Moskwa 1903.

Janusz Iwaszkiewicz