Poczajów

Obok Ławry Kijowsko-Peczerskiej Poczajów stanowi najważniejszy ośrodek prawosławia na Ukrainie.

Pierwsi mnisi prawosławni osiedli w pieczarach na poczajowskiej górze już w 1240 r. Jednemu z nich objawiła się Matka Boża, pozostawiając odciśnięty w skałach ślad stopy, z którego trysnęło źródło o uzdrawiającej mocy. W tym miejscu wzniesiono pierwszą kaplicę. Najstarsza pisana wzmianka o Poczajowie pochodzi dopiero z 1450 r. W 1559 r. Anna z Kozińskich Hojska podejmowała w niedalekiej Urli greckiego metropolitę Neofita. W podzięce za gościnę dostojnik ofiarował jej ikonę Madonny z Dzieciątkiem, która wkrótce zasłynęła cudami. W 1597 r. Hojska ofiarowała cudowny wizerunek cerkwi w Poczajowie, przy której ufundowała dla żyjących dotąd w pieczarach mnichów prawosławny monaster. Wkrótce kult Matki Bożej Poczajowskiej ogarnął całą Ruś, a klasztor stał się celem licznych pielgrzymek. W 1623 r. Jędrzej Firlej najechał zbrojnie klasztor i zagarnął kosztowności oraz cudowny obraz. W 1647 r. ikonę odzyskał poczajowski ihumen Jow Zalizo. Był najwybitniejszym z przełożonych klasztoru, zmarł w opinii świętości, jako stuletni starzec. On w 1618 r. założył w klasztorze słynną drukarnię, w której powstało wiele cennych cerkiewnych druków, kazań i zbiorów nabożnych pieśni. W 1659 r. został kanonizowany.

W 1649 r. w Poczajowie stanęła nowa cerkiew p.w. Św. Trójcy. W 1675 r. Turcy rozpoczęli oblężenie monasteru, jednak odstąpili od niego, ponoć dzięki interwencji Matki Bożej Poczajowskiej, która ukazała się nad sanktuarium, napełniając strachem napastników.

W pierwszej połowie XVIII w. monaster przejęli uniccy bazylianie. W drugiej połowie XVIII w. wybudowano nowy zespół zabudowań klasztornych z cerkwią Uspieńską. Budowa pochłonęła olbrzymie pieniądze, które wyłożył starosta kaniowski Mikołaj Bazyli Potocki, znany warchoł i hulaka.###strona###

Starosta

Mikołaj Bazyli Potocki, starosta kaniowski około 1758 r. przeszedł na grekokatolicyzm. Starosta był wielkim wielbicielem wszystkiego co ruskie: obyczaju i mowy, bizantyńskiej liturgii. Zmiana obrządku przez wielkiego magnata przysporzyła klasztorowi możnego protektora. Charakter Mikołaja Potockiego uosabiał cechy kresowego magnata: pychę, butę, ale miał też okresy pobożności, które przeplatane były wybuchami gniewu, kiedy nie liczył się z nikim i z niczym. W ostatnim okresie życia zamieszkał na terenie monasteru.

Staraniem Potockiego w 1773 r. odbyła się uroczysta koronacja obrazu Matki Bożej Poczajowskiej. Wzniesiono kaplicę koronacyjną, zaprojektowaną przez wybitnego architekta z Kamieńca Podolskiego – Jana de Wittego.

Poczajów stał się najważniejszym sanktuarium maryjnym na Rusi, celem pielgrzymek katolików obu obrządków i prawosławnych, co zyskało miejscowości miano “ruskiej Częstochowy”. W ramach represji po powstaniu 1831 r. zgromadzenie bazylianów uległo likwidacji, a klasztor przejęli mnisi prawosławni. W 1834 r. monaster podniesiono do rangi ławry, czyli klasztoru podporządkowanego bezpośrednio synodowi. Znajdowała się tu rezydencja prawosławnych biskupów wołyńskich. Kilkakrotnie pielgrzymowali do niej rosyjscy carowie, wspierając ją donacjami. W 1833 r., ławra w Poczajowie została uznana za czwarty w hierarchii ważności klasztor Rosji.

Po wybuchu I wojny światowej mnisi opuścili monaster, zabierając cudowną ikonę, a zabudowania zostały splądrowane podczas działań wojennych. Zakonnicy powrócili po wojnie bolszewickiej, a Poczajów stał się najważniejszym ośrodkiem prawosławia w międzywojennej Rzeczypospolitej. W tym okresie w klasztorze posługiwano się czasem moskiewskim. II wojna światowa oszczędziła klasztor. Również przez cały okres powojenny ławra funkcjonowała jako ośrodek religijny. Klasztor był żywym ośrodkiem religijnym prawosławia. Po wojnie władze radzieckie pozwoliły pozostać w niewielkiej części mnichów, którzy otrzymali w użytkowanie główną cerkiew z cudownym obrazem. Zakazano jednak pielgrzymek, na trenie monasteru urządzono muzeum ateizmu, a wiele budynków przekazano instytucjom świeckim. W 1988 r. odbyły się tu uroczyste obchody 1000-lecia chrześcijaństwa na Rusi, a w 1990 r. świętowano 750-lecie założenia monasteru. Ławra Poczajowska pozostaje klasztorem prawosławnym i to podporządkowanym patriarsze w Moskwie.

Dziś

Cerkwie, zabudowania ławry dominują nie tylko nad miasteczkiem, ale i nad całą okolicą. Do bramy monasteru prowadzi obsadzona drzewami aleja, przy której siedzą żebracy, starsze kobiety i pielgrzymi. Przy bramie trzeba wykupić bilety oraz poczekać na przewodnika. Na terenie klasztoru kobiety powinny nosić długie spódnice, oraz mieć przykrytą głowę. Przy bramie można pożyczyć potrzebny strój.###strona###

Budowle

Główną cerkwią ławry jest sobór p.w. Zaśnięcia Bogarodzicy. Jego budowa trwała od 1771 do 1791 r. Obecny wystrój wnętrza i pochodzi z 2 połowy XIX w. Nad carskimi wrotami znajduje się cudowna ikona Matki Bożej Poczajowskiej. Ten niewielki obraz pochodzi z połowy XVI w. Okrywa go złota sukienka.

W nawie głównej, po prawej stronie znajduje się ołtarzyk, w którym umieszczono drugą z wielkich świętości, kamień z odciskiem stopy Matki
Bożej, z którego sączy się cudowna i uzdrawiająca woda. Jest tu też cerkiew św. Hioba, zwana Pieczerną. W niej przechowuje się trzecią z wielkich świętości ławry – relikwie świętego. Jest tu grota, w której św. Hiob Poczajowski. Tu spoczywają jego szczątki złożone w srebrnej trumnie. Na prawo od ołtarza wchodzi się do wąskiej, mniejszej pieczary, w której święty spędził na modlitwie ostatnie dni życia.

Pustelnia

Na skraju lasu leży pustelnia założona prawdopodobnie na przełomie XII i XIII w. przez św. Metodego, greckiego mnicha przybyłego z klasztoru na górze Athos, który zamieszkał w znajdującej się tu pieczarze. Mnisi kijowscy, którzy osiedli na Górze Poczajowskiej, mieli być jego uczniami. Później pustelnia uległa zapomnieniu. W czasach unickich stała w tym miejscu drewniana cerkiew. W okresie międzywojennym przebywało w nim około 30 mnichów. Na odpust w dniu Ducha Świętego przenoszono tu cudowny obraz z Poczajowa.

Święta

Główne uroczystości religijne, połączone z wielkimi procesjami, odbywają się tu 5 sierpnia, w święto Matki Bożej Poczajowskiej oraz 10 listopada w święto św. Hioba Poczajowskiego.