Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego, t. 3, Warszawa 1882, s. 788-791.
Kamionka Wołoska (po rusku Kamenka Wołoska), jedna z największych wsi w Galicyi, w pow. Rawa Ruska, tuż na płd.-wschód od Rawy a przeszło 40 kil. na płn.-zachód- północ ode Lwowa, Nazwa ta obejmuje 14 t. zw. uroczysk czyli przysiółków, a każdy z tych przysiółków składa się z pewnej liczby tak zwanych dawniej dworzyszcz, liczących zwykle 2 do 7 domów, niekiedy i więcej. Każde takie dworzysko ma osobną nazwę a co do swych posiadłości i praw tworzyło niejako odrębną gminę. Ogólna liczba dworzyszcz czyni 278. Oto nazwy przysiółków i dw rzysk: I. Przysiółek Starawieś (al. Staresioło. po rusku Stareseło i Dąbrówka po rusku Du- briwka) z dworzyskami: 1) Łucyki, 2) Banachy, 3, 4, 5 Podkujmuchy, 6) Łozowe, 7) Żytowieckie, 8) 9) 10) Popowicze, 11) Podsudki, 12) Sałamachy, 13) Czulindy, 14) 15) Dumy, 16) Mazuraki, 17) Podsudki, 18) Kohuty, 19) Łuckowe, 20) Załuźne, 21) Dudaki, 22) Cyce, 23) Butryny, 24) Wołki, 25) 26) Plesaki, 27) Żurawieckie, 28) Jonicze, 29) Piziury. 30) Łopaty, 31) Kudziany, 32) Kichi, 33) Trutyki, 34) Gawrońskie, 35) Łunyki, 36) Stecyny, 37) Zakały, 38) Łunyki II, 39) Turki, 40) Stradeckie, 41) Malce, 42) Podstawskie, 43) Palidwory I, 44) Sołtysy, 45) Skaby, 46) Pastuszyny, 47) Palidwory II, 48) Żytowieckie, 49) Dobosze, 50) Wołkowica, 51) Sołtysi wolne, 52) Garncarze. II. Przysiółek Lipnik (po rusku Łypnyk) z dworzyskami; 53) Zagórne, 54) Zagórne dolinne, 55) Sałamachy, 56) Dmytrynne (al. Dmytryny), 57) Czerwińskie, 58) Lewki, 59) Kominiarze, 60) 61) Sulimy, 62) 63) 64) Faryny, 65) Dąbrowskie, 66) Łucyki, 67) Zielone, 68) Popowicze, 69) Kiciaki, 70) Omelasze, 71) Biłuty, 72) Podlipne, 73) Seniuki, 74) Karczmarze, 75) Podlipne II 76) Stadnickie, 77) Lewoczki, 78) Swistuny, 79) Laki,. 80) Skuhry, 81) Hołoty, 82) Hobryny, 83) Petryki, 84) Petryki II, 85) Szymańskie, 86) Dumy, 87) Łupije, 88) Misińskie, 89) Skulwy. III. Przysiółek Brzezina (po rusku Berezyna) z dworzyskami: 90) Hołoty, 91) Serafiny, 92, 93) Hniłce, 94, 95) Dorosze, 96) Kucy, 97) Sernicze. 17. Przysiołek Moszczana z dworzyskami: 98) Karczmarze, 99) Litepły, 100) Dejnegi, 101) Sałamachy, 102) Swistuny, 103) Szymańskie. V. Przysiółek Hołe z dworzyskami: 104, 105, 106, 107) Zahayły, 108) Punie, 109, 110) Rykmasy, 111) Procyki, 112) Pistuny, 113) Rybaki, 114) Zakały, 115) Hryki, 116, 117) Hryńczuki, 118) Biłuty, 119) Senice. VI. Przysiółek Kruszyna z dworzyskami: 120) Popki, 121) Zahajły, 122) Sendziuchy, 123) Łesyki, 124) Wachny, 125,126) Koszele, 127) Kościuki, 128) Hule, 129) Koczany, 130) Sechny, 131)Dydycze, 132) Sendziuchy II, 133) Nurki, 134) Sawki. VII. Przysiółek Pulce (po rusku Piłce) z dworzyskami: 135) Steciuchy, 136) Kichi, 137) Stecyny. 138) Fedziury, 139) Czausy, 140) Mandziuki, 141) Tyśki. VIII. Przysiółek Budy z dworzyskami: 142) Wolosy, 143, 144) Horecze, 145) Romacki, 146,147) Zakały, 148) Badany (al. Badanie), 149) Stasinki, 150) Kułaje, 151, 152) Sidelniki, 153) Biłuty, 154) Podczechy, 155) Mazany, 156) Czekile, 157) Olejarniki (al. Olearniki), 158) Ohoriłki, 159) Lechowce, 160) Mazany II, 161) Zyhajły, 162) Suchoruki, 163) Łucyki. IX. Krzywe (po rusku Krywe) z dworzyskami: 164) Mazuraki, 165) Litepły, 166) Litepły II, 167) Sawczuki, 168) Czausy, 169,170) Artymiszczyne, 171) Ohoryłki, 172) Fedory, 173) Harasymy, 174) Dobrotije, 175) Letije, 176) Klimki, 177) Kołyski, 178) Smolije, 179) Struki, 180) Małaszczyne, 181) Lechowce, 182) Mysiany (al. Myszany), 183) Chromy, 184) Horbowe, 185) Grabowe, 186) Maćki. X. Przysiółek Milawa z dworzyskami: 187) Zyhajły, 188) Chołody, 189 do 191) Szewcy, 192, 193) Bliźniaki, 194) Bardaki, 195) Gudzy, 196) Korościele. XI Przysiółek Piratyn z dworzyskami: 197) Terluki, 198) Szwedy, 199) Lewoczki, 200) Kobryny, 201) Oleszczyny, 202) Stadnickie, 203) Jacuny, 204) Gelety, 205) Łaki, 206) Pisockich, 207) Koczany, 208) Bodnary, 209) Łuszczyki. XII. Przysiółek Biszków (po rusku Biszkiw) z dworzyskami: 210) Szarki, 211) Zacharkowe, 212) Chliszcze, 213) Łokasze, 214) Stańki, 215) Szwedy, 216) Marki, 217) Skoropady, 218) Buczmy, 219) Muliki, 220) Berezowce, 221) Bruńce, 222) Kabryńce, 223) Ladycze, 224) Suszki, 225) Pisockie, 226) Komisarze, 227) Łuszczyki, 228) Władyki, 229) Ułanka (karczma), 230) Bryki. XIII. Przysiółek Bobroidy z dworzyskami: 231) Borowe, 232) Kulinicze, 233) Zinki, 234) Bahłaje, 235) Chołody, 236) Skaby, 237) Drusy, 238) Łapije, 239) Hupki, 240) Budzany, 241) Morozy, 242) Czechy, 243) Peretiatko, 244) Hrycki, 245) Kulawce, 246) Chocije, 247) Łucany, 248) Rebcy, 249) Demczyny, 250) Czujhuki, 251) Ho-
[s. 789]
łoty, 252) Korduby, 253) Bielaki, 254) Kopytki, 255) Śledzie, 256) Denysy, 257) Kudryki, 258) Stanczuki, 259) Libry, 260) Łozowy, 261) Wołki, 262) Czausy, 263) Gorajec. XIV. Przysiółek Pomłynów (po rusku Pimłyniw z dworzyskami: 264) Łucyki, 265) Wołki, 266) Peretratki, 267) Klimki, 268) Swiderskie, 269) Mielniki, 270) Zubale, 271) Wołki, 272) Kotyki, 273) Biłyki, 274) Swistuny, 275) Wołki, 276) Stasiuki, 277) Sawczuki, 278) Sołtysi-Łuczyki. Nazwy poszczególnych dworzysk pochodzą z małemi wyjątkami od nazwisk mieszkańców. Przy ostatnich pomiarach z r. 1854 podzielono Kamionkę wołoską na dwie gminy katastralne: Kamionkę wołoską na zachodzie obejmującą następujące przysiółki: Stare sioło, Lipnik, Brzezinę, Pomłynów, Moszczanę, Hołe, Kruszynę i Pulce i na Kamionkę Lasową na wschodzie, obejmującą przysiółki: Budy, Krzywe, Milawę, Peratyn, Biszków i Bobroidy. Długość całego obszaru od wschodu na zachód wynosi 22 kil., szerokość w połowie zach. 4 kil. a we wsch. 5 do 9 kil. Na północ od wsi leżą: Wulka Mazowiecka, Hujcze, Hole rawskie, Rawa ruska, na zachód Potylicz, na płd. Ruda manasterska, Ruda magierowska i Dobrosin (wieś powiatu żółkiewskiego), na wschód zaś Lubella i Przystanie (obie w pow. żółkiewskim). Cały obszar leży w dorzeczu Bugu. Wzdłuż półn. granicy Kamionki Lasowej płynie Rata od zachodu na wschód. Pomiędzy Kamionką Wołoską a Starą wsią i Lipnikiem płynie z Potylicza pot. Muranka, dopływ Raty, od zachodu na wschód a potem na płn.-wsch. Przez płd.- wschod. część Lipnika płynie z Rudy magierowskiej pot. Moszczana (dopływ Muranki) od płd.-zach. na płn.-wschód i przyjmuje od prawego brzegu potok Pogorzeliska. Z płd.- wsch. obszaru Kam. Lasowej płyną wody na płn.-wschód do Raty, jak np. potok Biała wzdłuż granicy płd.-wschod. Nad Ratą, toż samo nad dolną Muranką i Moszczaną, leżą rozległe moczary, tak zwane ługi, Całe położenie wsi nizinne. Część zachodnia, mniejsza (Staresioło, Dąbrówka i część Lipnika) jest pagórkowata, a między jej wzgórzami wznosi się najwyżej Wołkowica (349 m.) na płn.- zachód i drugie wzgórze 315 wys. na płd.- zach. Wzgórza są pokryte lasami. Z Wołkowicy piękny roztacza się widok nietylko na pojedynczo części Kam. ale na dalszą okolicę. Widzieć stąd można bielejące mury 4-basztowego zamku w Rudzie Magierowskiej, w którym nieraz Jan Sobieski przebywał w czasie łowów, a w dali połyskują 3 banie cerkiewne w Rudzie Monasterskiej. W środku Kam. wołoskiej dochodzi Klepacka 282 m., a cała wschodnia, większa połowa obszaru, przedstawia się jako równina prawie, pochylająca się
łoty, 252) Korduby, 253) Bielaki, 254) Kopytki, 255) Śledzie, 256) Denysy, 257) Kudryki, 258) Stanczuki, 259) Libry, 260) Łozowy, 261) Wołki, 262) Czausy, 263) Gorajec. XIV. Przysiółek Pomłynów (po rusku Pimłyniw z dworzyskami: 264) Łucyki, 265) Wołki, 266) Peretratki, 267) Klimki, 268) Swiderskie, 269) Mielniki, 270) Zubale, 271) Wołki, 272) Kotyki, 273) Biłyki, 274) Swistuny, 275) Wołki, 276) Stasiuki, 277) Sawczuki, 278) Sołtysi-Łuczyki. Nazwy poszczególnych dworzysk pochodzą z małemi wyjątkami od nazwisk mieszkańców. Przy ostatnich pomiarach z r. 1854 podzielono Kamionkę wołoską na dwie gminy katastralne: Kamionkę wołoską na zachodzie obejmującą następujące przysiółki: Stare sioło, Lipnik, Brzezinę, Pomłynów, Moszczanę, Hołe, Kruszynę i Pulce i na Kamionkę Lasową na wschodzie, obejmującą przysiółki: Budy, Krzywe, Milawę, Peratyn, Biszków i Bobroidy. Długość całego obszaru od wschodu na zachód wynosi 22 kil., szerokość w połowie zach. 4 kil. a we wsch. 5 do 9 kil. Na północ od wsi leżą: Wulka Mazowiecka, Hujcze, Hole rawskie, Rawa ruska, na zachód Potylicz, na płd. Ruda manasterska, Ruda magierowska i Dobrosin (wieś powiatu żółkiewskiego), na wschód zaś Lubella i Przystanie (obie w pow. żółkiewskim). Cały obszar leży w dorzeczu Bugu. Wzdłuż półn. granicy Kamionki Lasowej płynie Rata od zachodu na wschód. Pomiędzy Kamionką Wołoską a Starą wsią i Lipnikiem płynie z Potylicza pot. Muranka, dopływ Raty, od zachodu na wschód a potem na płn.-wsch. Przez płd.- wschod. część Lipnika płynie z Rudy magierowskiej pot. Moszczana (dopływ Muranki) od płd.-zach. na płn.-wschód i przyjmuje od prawego brzegu potok Pogorzeliska. Z płd.- wsch. obszaru Kam. Lasowej płyną wody na płn.-wschód do Raty, jak np. potok Biała wzdłuż granicy płd.-wschod. Nad Ratą, toż samo nad dolną Muranką i Moszczaną, leżą rozległe moczary, tak zwane ługi, Całe położenie wsi nizinne. Część zachodnia, mniejsza (Staresioło, Dąbrówka i część Lipnika) jest pagórkowata, a między jej wzgórzami wznosi się najwyżej Wołkowica (349 m.) na płn.- zachód i drugie wzgórze 315 wys. na płd.- zach. Wzgórza są pokryte lasami. Z Wołkowicy piękny roztacza się widok nietylko na pojedynczo części Kam. ale na dalszą okolicę. Widzieć stąd można bielejące mury 4-basztowego zamku w Rudzie Magierowskiej, w którym nieraz Jan Sobieski przebywał w czasie łowów, a w dali połyskują 3 banie cerkiewne w Rudzie Monasterskiej. W środku Kam. wołoskiej dochodzi Klepacka 282 m., a cała wschodnia, większa połowa obszaru, przedstawia się jako równina prawie, pochylająca się
za biegiem potoków. Z wyniosłości wymienićby tu jeszcze można Niedziechę (w Biszkowie) dochodzącą 237 m. Reszta obszaru opada niżej aż do 214 m. na ługach nad Ratą. Liczne potoki płynące tędy tworzą trzęsawiska, więcej niż 3 kil. szerokie. W lecie przebywa tu mnóstwo ptastwa wodnego, w rzekach znajdują się w obfitości ryby, raki, miejscami wydry, a w błotach nad rzeką Białą pijawki. Dawniej miały się tu znajdować także bobry (dziś jeszcze zwie się jeden przysiółek: Bobroidami), niedźwiedzie (jedna sianożęc zwie się do dzisiaj „niedźwiedziemi łozami”) i rysie (zachowała się nazwa sianożęci „rysie łozy”). W jesieni stoją na tych rozległych ługach, ciągnących się nad brzegami Raty w głąb wsi sąsiednich, niezliczone stogi siana, które dopiero w zimie, gdy ziemia zamarznie, wywozić stamtąd można. Dawnemi czasy chronili się okoliczni mieszkańcy wraz z dobytkiem w tych niedostępnych okolicach przed napadami tatarskiemi. Własn. większa (Czajkowskich) ma roli ornej 1432, łąk i ogr. 577, pastw. 95, lasu 1594 mr.; własn. mniej, roli ornej 8332, łąk i ogr. 4276, pastw. 3447, lasu 502 mr. Gleba jest inna we wsch. a inna w zach. części obszaru. W części wschód, jest ona piaskowa albo gliniasta a sprzyja uprawie żyta, grochu i ziemniaków (zwanych tu bolbą albo kartochami), w części zach. gliniasta, mniej więcej tłusta i czarna, sprzyja uprawie pszenicy. W Dąbrówce znajduje się glina garncarska i fajansowa, tudziaź węgiel brunatny. Wedle spisu z r. 1880 było 7691 mk. w gminie a 162 na obsz, dwor. Jest to zatem najludniejsza wieś w Galicyi. Wedle szematyzmu z r. 1881 było mk. obrz. gr. kat. 6994, rzym. kat. 78. Parafia rzym. kat. w Rawie ruskiej. Parafij gr. kat. jest trzy: Kamionka-Lipnik, Kamionka-Starawieś i Kamionka Lasowa. Wszystkie należą do dekanatu potylickiego a dyecezyi przemyskiej. Parafia w Lipniku założona około r. 1600, cerkiew murowana postawiona w r. 1780 staraniem dworu i gromady. Na miejscu, gdzie ona teraz stoi, stała dawniej mała cerkiewka drewniana, między r. 1616 a 1628 zbudowana. W cerkwi tutejszej przechowują się dzieła: „Postylla Wujka” z r. 1582 i „Roczne dzieje kościelne od r. 1198” przez ks. Jana Kwiatkiewicza, z r. 1645. Parafia w Kam. Lasowej założona około r. 1660. Cerkiew tutejsza, o 11 kil. od Lipnickiej oddalona, drewniana, o 3 baniach, budowana od r. 1666 do 1701 a może aż do 1721. Krąży także podanie, że pierwotnie stała cerkiew koło chat „Łozowych”, tam, gdzie teraz krzyż się wznosi. W cerkwi znajduje się olejny portret założyciela, ojca Bazylego Hawryłowicza Kudroby z roku 1668 i oryginalna hramota erekcyjna parafii
[s. 790]
na pergaminie przez króla Michała w r. 1671 wystawiona. Piękny ikonostaz, pędzla Damiana Rojewicza z r. 1666, odnowił wraz z cerkwią Antoni Monastyrski z Lubyczy w r. 1859. Parafia w Kam.-Starejwsi jest najdawniejszą w Kam. wołoskiej, wspomina o niej bowiem lustracya z r. 1564, a jeszcze w rokn 1616 była jedyną we wsi. Tak czytamy w opisie K. woł. podanym w Hałyczanynie z r. 1862. W przeciwieństwie do tego wspomina szematyzm kleru ruskiego dyec. przemys. za r. 1879, że parafią tę założono dopiero w roku 1800. Cerkiew drewniana o 2 baniach, roku 1645 zbudowana, leży na wzgórzu między lipami. Na dzwonnicy znajduje się jeden dzwon z r. 1639. Z budynków zasługuje na uwagę dwór w Starej wsi, nazwany wielkim dla odróżnienia od mniejszego w Bobroidach, a nazywanego Harajcem. Dwór ten postawiony r. 1829 został w 1832 rozszerzony. W tymże roku założono piękny ogród i oranżeryą. Dawny dwór stał na płd.-wschód od dzisiejszego w miejscu nazwanem „Zamkiem”. Chaty włościan są drewniane, słomą pokryte, lecz porządniejsze niż w innych okolicach Galicyi wsch. a zwłaszcza niż na Podolu. Frontem zwrócone wszystkie do południa; w stronie zachodniej znajduje się zwykle komora, w środku pokój, dalej sień a na krańcu wsch. komórka na drzewo. Z tyłu przyczepione do zabudowania komórki na drób. W izbie do której się wchodzi z sieni znajduje się tuż przy drzwiach po lewej ręce ogromny piec, po prawej kominek; dokoła izby stoją ławki a w środku stół, zwyczajnie nakryty a niekiedy, zwłaszcza w niedzielę, chlebem zastawiony. Budynki gospodarskie liczne i porządne. Każda chata prawie obsadzona olszyną i brzeziną. Sadów mało i to tylko w stronie zach. Ludność tutejsza jest pochodzenia słowiańskiego, ale znajdują się także typy wołoskie a nawet i nazwiska wołoskie, jako to: Czaus, Fary na, Liber, Kancir, Mandziak, Dżus, Sus, Stecyna, Czułynda. Język mieszkańców czerwonoruski z niektórymi właściwościami narzecza wołyńsko-podolskiego. Przed literą ,,o” kładą na początku słowa ,,h”, np. „howes” zamiast „owes”; „ja” wymawiają po spółgłosce jak „je”, np. „djedko” zam. „djadko”; litery „f” nie wymawiają, zamiast niej używają ,,chw”, np. „prochwesor” zam. „profesor”, albo ,,p”, np „Osyp” zam. „Osyf”; „g” wymawiają jak „k”, np. „kospodai” zam. „gospodar”; zamiast „byty” (być) mówią „buty”.,,Narody ty sia” wyrażają tu słowem „najtysia”; nie mówią zatem „ja urodywsia” lecz „ja najszowsia”. W przemowie do osób dostojniejszych używają na wstępie formułki: „Prijszowjem do Hospoda Boha i Waszoj łaski”. Mężczyźni noszą w lecie słomiane kapelusze z szerokiemi skrzydłami, w zimie zaś kapturek czyli t. zw. kołpak, to jest białą, wełnianą czapeczkę, podobną z kształtu do szlafmycy a ozdobioną u spodu czerwonym pasem, lub też czapkę baranią. Kołnierz i rękawki od koszuli są wyszywana ozdobnie; spodnie płócienne lub sukienne noszą w butach. Na siebie biorą płócienną „płachtę” to jest kaftan wołoskieg) kroju, bez stanu, z szerokim kołnierzem; na święto zaś popielata lub brunatną opończę ze stanem i stojącym kołnierzem, z kapturem na plecach, wyszywaną czerwonymi, zielonymi i żółtymi sznureczkami. W zimie noszą baranie kożuchy z wąskiemi kołnierzami. Opasują się wąskim paskiem, do którego przywięzują nożyk. Na nogi biorą buty a niekiedy trzewiki o olchowych lub lipowych podeszwach, drutem przymocowanych. Takie trzewiki zowią „derewiakami”. Kobiety nakrywają głowę białą albo niebieską chustką, zresztą ich odzież wierzchnia mało co różni się od męskiej. Ludność tutejsza trudni się uprawą roli, chowem bydła, do czego się wybornie nadają rozległe łąki i pastwiska, tractwem, tkactwem a w Starem Siole i Dąbrówce także garncarstwem i dobywaniem gliny fajansowej (zwanej tutaj gliną fajfurską). Nazwa „Kamionka” pochodzi od wielkiej liczby kamieni rozrzuconych na wzgórzach płn.-zach. „Wołoską” nazwano ją od pierwszych założycieli wsi, to jest od wołochów. Dawniej a niekiedy i teraz nazywają tę wieś „Kamionką od złotej bani” a to dlatego, że stąd widzieć można pozłacaną kopułę na kościele parafialnym w Żółkwi (2 mile od K. odległej). Lud uważał tę banię jako szczerozłotą i jako taką podziwiał. We wspomnienia historyczne uboga jest Kam. Wołoska. O miejscowości „Horajec” koło gościńca w Bobroidach mówi podanie, że tu się zaczęła pierwsza wojna, a skończy się ostatnia. Być może, że w dawnych czasach stoczono tu boj jaki. Nazwę niwy „Czortomary”, położonej w Starej wsi, wywodzą niektórzy od wołoskiego „czetate marę” i wnoszą, że obwarowany zamek znajdował się niegdyś w tąm miejscu. Brak jednakże jakichkolwiek śladów owego zamku, brak wszelkich podań o nim, każe się raczej domyślać, iż owa nazwa stąd powstała, że porozrzucane kamienie, o których wyżej wspomniano, ugrupowaniem swojem przypominały kształty zamku warownego. W Peratynie znajduje się pośród sianożęci przestrzeń półmorga obejmująca, otoczona szerokim rowem, t. zw. „okop”, gdzie według podania niegdyś jakiś Koszykowski ukrył swe skarby przed tatarami. Lud wierzy, że skarby te leżą tam aż dotąd i kilkakrotnie czynił w tym celu poszukiwania. Las na płn. od tego okopu położony na nieznacznych piaskowych pagórkach a ciągnący się stąd daleko na wsch.
[s.791]
uważa lud jako, miejsce, którędy niegdyś szli tatarzy w swoich pochodach. Jeszcze dalej na północ znajduje się pośród lesistych moczą rów kilka sianoźęci, t. zw. „bukowe ostrowy” na których lud szukał schronienia przed tatarami. Za czasów polskich należała K. do starostwa rzeczyckiego w pow. i wojew. bełzkiem Za rządów austryackich otrzymał wieś Jabłonowski w r. 1787 w zamian za Jabłonów. Drogą kupna przeszła wieś potem do ks. Woronieckich a w r. 1841 nabyła ją rodzina Czajkowskich. W K. są dwie szkoły etat. jednokl a mianowicie w Bobroidach i Pulce. Kasa pożyczkowa gminna ma kapitału 33,064 złr Obszerny opis K. W. znajduje się w „Hałyczanynie” knyha I, wypusk I, Lwów, 1862 str. 99 do 117. Lu. Dz.
Zostaw odpowiedź
Chcesz przyłączyć się do dyskusji?Nie krępuj się!