Sojusz obronny „miłujących pokój”. 14 maja 1955 roku powstał Układ Warszawski

Utworzenie Układu Warszawskiego 14 maja 1955 roku stanowiło reakcję bloku wschodniego na przyjęcie Republiki Federalnej Niemiec do NATO.

Decyzja ta, postrzegana przez Związek Sowiecki jako zagrożenie równowagi sił w Europie, doprowadziła do zawiązania formalnego sojuszu polityczno-wojskowego państw pozostających pod jego wpływem.

W Warszawie, w Sali Kolumnowej Pałacu Prezydium Rady Ministrów, podpisano Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, którego sygnatariuszami było osiem państw: ZSRR, Polska, NRD, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria i Albania (ta ostatnia opuściła pakt w 1968 roku).

Układ Warszawski miał formalnie charakter obronny i opierał się na zasadach Karty Narodów Zjednoczonych. W rzeczywistości stanowił instrument kontroli ZSRR nad armiami i polityką wojskową państw satelickich. Jak wyjaśnił to Leonid Breżniew: „Wspólnota socjalistyczna jako całość ma prawo do interwencji na terytorium każdego państwa członkowskiego bloku socjalistycznego w sytuacji, gdy wewnętrzne lub zewnętrzne siły, wrogie wobec socjalizmu, usiłują zakłócić rozwój tego kraju i przywrócić ustrój kapitalistyczny”.

Czytaj też: Rosja gotowa do wojny z NATO przed 2030 rokiem?

Sojusz ten, w założeniu „pokojowy”, był zatem wykorzystywany do tłumienia niezależnych ruchów w państwach członkowskich – czego przykładami są interwencje na Węgrzech w 1956 i w Czechosłowacji w 1968 roku. Te wydarzenia ujawniły zasadę „ograniczonej suwerenności”, wedle której każde zagrożenie dla dominacji partii komunistycznej uznawano za przyczynę do interwencji militarnej.

Kluczowe znaczenie miały utworzone w ramach Układu organy: Doradczy Komitet Polityczny i Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych z siedzibą w Moskwie. Faktyczna kontrola należała do sowieckiego sztabu generalnego. Strategia zakładała możliwość przeprowadzenia ofensywy przeciw NATO, w tym użycia broni jądrowej.

W przeciwieństwie do Paktu Północnoatlantyckiego Układ Warszawski został zawarty na dwadzieścia lat z możliwością automatycznego przedłużenia o kolejną dekadę. Po raz ostatni jego istnienie zostało przedłużone o dwadzieścia lat w kwietniu 1985 roku.

Czytaj też: Rosjanie najbardziej kochają Breżniewa

Układ przetrwał jednak tylko do końca zimnej wojny. W wyniku przemian demokratycznych i osłabienia ZSRR jego struktury wojskowe rozwiązano 25 lutego 1991 roku w Budapeszcie, a polityczne – 1 lipca tego samego roku w Pradze.

Kresy.pl / PAP