Ilustrowany przewodnik po zabytkach na Zadnieprzu, Krymie i Odessie

“Ilustrowany przewodnik po zabytkach na Zadnieprzu, Krymie i Odessie” pióra Zbigniewa Hausera należy do rodziny kresowych przewodników wydawnictwa “burchard edition”.

Dopełnia on też informacje zawarte w trzech tomach przewodników po Ukrainie. Traktuje on z Zadnieprzu czyli obszarze pokazanym przez Henryka Sienkiewicza w “Ogniem i mieczem”. To właśnie mityczne państwo Jaremy Wiśniowieckiego należące do Rzeczypospolitej od pokoju w Dywilinie (1618) do Traktatu Grzymułtowskiego w 1686r. Hauser rozszerzył nieco jego granice pisząc w przewodniku także o tej części Zadnieprza, które do Rzeczpospolitej nigdy nie należało , a także o Krym. Zabieg ten jednak jest jak najbardziej uzasadniony. Ziemie te są przecież integralnie związane z dziejami Rzeczypospolitej . To z Krymu szły przecież tatarskie zagony pustoszące jej Kresy, a w Zaporożu stale tliła się kozacka ruchawka, przybierająca wielokrotnie postać powstań, wstrząsających posadami Rzeczypospolitej. Zabieg Hausera pozwala też zrozumieć współczesną historię Ukrainy. Po klęsce beresteckiej Kozacy z prawobrzeżnej polskiej części Ukrainy przenieśli swą uwagę na lewobrzeżna, tworząc tam pod protektoratem Rosji własne państwo. Założyli m.in. takie miasta jak Charków i Sumy. Tworzyli na miejscu dawnych polskich powiatów ośrodki kozackich pułków.

Prowadząc badania nad przewodnikiem Zbigniew Hauser odnalazł na Zadnieprzu wiele śladów polskości. W muzeum w Czernichowie odkrył np. informacje o kilkunastu miastach, które w I połowie XVII w. uzyskały prawo magdeburskie z rąk polskich królów z dynastii Wazów. Jednym z nich są Łubnie, uwiecznione przez Henryka Sienkiewicza w “Ogniem i mieczem”. To one były stolicą zadnieprzańskich ziem Jeremiego Wiśniowieckiego. Nie ma w nich niestety żadnych śladów dawnej wspaniałości, kiedy to jeśli wierzyć Sienkiewiczowi, stanowiły rezydencję pańską, mogącą pod względem “wspaniałości równać się z wszystkimi siedzibami “królewiąt”.” Każdy, kto zamknie oczy, potrafi sobie je wyobrazić.

Marek A. Koprowski

Zbigniew Hauser, Ilustrowany przewodnik po zabytkach na Zadnieprzu, Krymie i Odessie”. Warszawa 2006, seria Kresy s.333.