Czerwonogród

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1880, s. 845.

Czerwonogród(z Księżyną i Czerczem), wieś, pow. załeszczycki, nad potokiem Dżuryn, o pół mili na północ od lewego brzegu Dnie­stru, o 3 mile na północny zachód od Zalesz­czyk, o pół mili na północ od Uścieczka. Przes. pos. dwor. roli om, 12, łąk i ogr. 16, past. 34, lasu 572; pos. mniej, roli orn. 6, łąk i ogr. 27, past. 22 morg. Ludność rzyra. kat. 335. gr. kat. 104, izrael. 26: razem 465. Należy do gr. kat. parani w Nerkowie, który stanowi właściwie jedne gminę z Czerwonogrodem; rzym. kat. parafią ma w miejscu, której począ­tek jest niewiadomy, pewnem jest, że tu pa­rafia rzymsko kat. istniała od najdawniejszych czasów przy klaszt. dominikanów, jednakże częste napady Tatarów zniszczyły wszelkie ślady dokumentów. Dotacya powiększoną zo­stała przez Rafała Skarbka i Adama Bielskie­go w 1748 roku. Teraźniejszy kościół wymu­rowany kosztem małżonków Lisieckich 1615 roku, poświecony w 1741 roku pod wezwa­niem Wniebowzięcia Naj. Panny Maryi. Pa­rafia ta należy do dekanatu jazłowieckiego, przyłączonych jest do niej 9 wsi i 1 miaste­czko mianowicie: Capowce, Iwanie, Koszyłowce, Zagórzany, Nerków, Sadki, Słone, Szutromińce, Torskie i miasteczko Uścieczko: razem jest w tej parafii 2028 dusz rzym. kat. obrząd­ku, a w jej obrębie 569 izraelitów. W przy­łączonych do tej parafii miejscowościach są szkoły ludowe w Capowcach, Eoszyłowcach, Sadkach, Torskiem i Uścieczku. W Uścieczku jest kościół murowany, a w klasztorze panien roiłoś, w Czerwonogrodzie i na tamt. smętarzu kaplice murowane, w których nabożeństwo odprawiane bywa. W Czerwonogrodzie jest klasztor sióstr miłos., założony przez Helenę księżnę Ponińską w 1846 roku; siostry trudnią się pielęgnowaniem chorych i nauką sierot. Z przemysłowych zakładów jest tu gorzelnia i młyn wodny, z przemysłowców i rzemieślni­ków jest tu handlarz rybami 1, gorzelnik 1, dzierżawca propinacyi 1, szewc 1. Czerwo­nogród jest bardzo starożytną osadą, w kroni­kach „Castrum rubrum” nazwany; był już w IX wieku rezydencyą książąt ruskich; od tego to grodu ta część Rusi nazwisko Czerwonej miała otrzymać. Kto go założył nie mamy wiado­mości. Przed najściem Tatarów w r. 1240 wspominany jest zamek ten, jako przedmiot częstych wzajemnych zaborów pomiędzy książętami ruskimi. Cz. był stolicą krainy, której zarząd otrzymawszy Koryatowicze od Olgierda księcia litewskiego, założyli tam klasztor księży dominikanów po r. 1331 (Okolski); akt fundacyi uległ zagładzie. R. 1340 zdobył gród ten wraz z Rusią Czerwoną Kazimierz Wielki. Do r. 1430 był w posiadaniu Witolda, wiel. księcia litew. Później przeszedł w posiadanie zastawne Teodoryka Jazłowieckiego. starosty kamieckiego, jako królewszczyzna. Kazimierz Jagiellończyk przeniósł przywilejem z r. 1448 to miasto na prawo niemieckie. R. 1615 (podług lustracyi) miał Czerwonogród wraz z całem starostwem w zastawie Mikołaj Daniłowicz kaszt, lwowski. Cz. był jakiś czas miastem powiatowem b. wdztwa podolskiego. Powiat ten w r. 1530 odpowiadał prawie ściśle dzisiejszemu czortkowskiemu. Starożytny zamek z pięknym ogrodem i wodotryskiem, w czarującej położony okolicy, jest widzenia godnym. W Czerwonogrodzie jest szkoła etatowa o 1 nauczycielu. Właściciel większej posiadłości: księcia Ponińskiego spadkobiercy; w 15 w. należał Cz. do Buczackich, potem do Jazłowieckich, w końcu Skarbków.

B. S.