100 lat temu we Lwowie powstało polskie harcerstwo

Lwów przed 100 laty… Miasto pod zaborem austriackim, które dzięki zapewnionej autonomii ma stosunkowo dużo swobód. Można się tu uczyć i studiować po polsku. Działają wyższe uczelnie, polskie instytucje naukowe i kulturalne, polskie stowarzyszenia i organizacje.Studia odbywa tu młodzież z całej Polski, przyjeżdżają do Lwowa i pomimo nauki, angażują się w działalność rozmaitych stowarzyszeń społecznych. Uprawiają sporty, pomagają kolegom, ubogim dzieciom i potrzebującym rodzinom, kształcą się i zrzeszają się wokół idei najważniejszej – wierzą, że Polska odzyska niepodległość i że stanie się to już niedługo, w ich pokoleniu.

I oto przyszło coś, co było syntezą: zebrało wszystkie porywy, dążenia i pragnienia młodzieży – chcieli być wykształceni, wysportowani, dążyli do moralnego odrodzenia i chcieli wolności dla Polski. Stworzyli organizację, która pozwoliła im na realizowanie wszystkich zamierzeń. Lwów stał się kolebką harcerstwa polskiego.

Najkrócej i najtrafniej początki organizacji określił jej współtwórca Andrzej Małkowski: „Harcerstwo – to skauting plus niepodległość”.

Harcerstwo powstaje z kilku bardzo różnych organizacji. Na początku wieku XX, w obozie socjalistycznym powstaje Związek Walki Czynnej – jest czerwiec roku 1908. W październiku tego samego roku założono grupę polityczną Frondy (rewolucyjne oddziały Narodowego Związku Robotniczego, Związku Młodzieży Polskiej). 12 marca 1909 we Lwowie rodzi się okręg wojskowy Młodzież Niepodległościowa Zarzewiacka (od wydawanego we Lwowie pisma „Zarzewie”). Działalność tych grup obejmowała pracę z młodzieżą: Związek Walki Czynnej aktywny był w środowisku akademickim i robotniczym; Polski Związek Wojskowy działał w akademickim środowisku i wśród młodzieży szkolnej, zrzeszonej w tajnej organizacji „Przyszłość”. Wielkim dziejowym przełomem nazywał powstanie tych organizacji Henryk Bagiński. „Zarzewie” jest organizacją paramilitarną, młodzież przygotowywana jest do walki o niepodległość. Jest jeszcze „Sokół-Macierz” – jawna organizacja sportowo-patriotyczna. Sokół ma doświadczenie i bazę, cieszy się ogromnym szacunkiem. Od 40. lat kształci i szkoli sportowo młodzież, ma swoje sale i pomieszczenia i – co ważne – działa na terenie trzech zaborów. Działa też we Lwowie „Eleusis” prof. Wincentego Lutosławskiego. Filozofia tej organizacji opiera się na dążeniu do „lepszego człowieka i Polaka”. Zdaniem twórców, tylko zrezygnowanie z używek i hazardu i moralne odrodzenie, przyczynić się może do stworzenia nowego, wolnego społeczeństwa.

Z połączenia i współpracy organizacji w latach 1908-1911 zaczynają powstawać we Lwowie oddziały młodzieży skautowej. Tworzy się Polska Armia i Polskie Drużyny Strzeleckie, które dadzą początek harcerstwu.

Ruch harcerski, zdaniem pierwszych badaczy harcerstwa, powstaje jeszcze w tajnych organizacjach, w listopadzie 1909 roku. Są to tajne Oddziały Ćwiczebne. Jest listopad 1909 roku we Lwowie zaczyna działać komisja wychowania fizycznego pod przewodnictwem Henryka Bagińskiego. Ma ona na celu zakładanie oddziałów ćwiczebnych przy wszystkich istniejących oddziałach Organizacji Młodzieżowej Niepodległościowej Zarzewiackiej. W tym samym czasie 16 i 17 listopada 1909 r. na łamach lwowskiego dziennika „Słowo Polskie” Edmund Naganowski pisze pierwsze artykuły o skautingu.

Zarzewie poszukuje kontaktów z Sokołem-Macierzą największą jawną organizacją, działającą na terenie zaboru austriackiego. Z tego porozumienia wyrosła Drużyna Młodzieży Sokolej imienia Tadeusza Kościuszki. W marcu 1910 roku zatwierdzono regulamin Drużyn Młodzieży Sokolej, tak aby można było tworzyć takie drużyny na prowincji przy działających tam gniazdach Sokoła. Na to jednak nie zezwolono i nadal na prowincji działają tajne Oddziały Ćwiczebne. Porozumienie z władzami Sokoła przyczyniło się do popularyzacji idei skautingu.

W listopadzie 1909 roku sekretarz związkowy Sokoła przekazuje Mieczysławowi Neugebauerowi podręcznik twórcy skautingu angielskiego lorda Roberta Baden-Powella, podręcznik ma być przetłumaczony i zastosowany w powstałej Drużynie Młodzieży Sokolej we Lwowie. Wśród Zarzewiaków po angielsku mówi Andrzej Małkowski, on też podejmuje się tłumaczenia podręcznika Roberta Baden-Powella „Scouting for Boys”. Tytuł tłumaczenia brzmi „Skauting jako system wychowania młodzieży”.

Wykorzystywano podręcznik do pracy – ćwiczenia w terenie, oparte na wskazówkach stosuje Drużyna Młodzieży Sokolej im. Kościuszki z drużynowym Henrykiem Bagińskim.

Tłumaczenie książki przeciągało się, najwięcej trudności przysporzyło Małkowskiemu spolszczenie terminologii.

Zachowała się opowieść związana z tłumaczeniem książki – na kolejnych ćwiczeniach Polskiego Związku Wojskowego Andrzej Małkowski przeskrobał dość poważnie. 6 marca 1910 roku na sądzie PZW wydano wyrok, który nakazywał Małkowskiemu przetłumaczenie książki do 15 kwietnia 1910 roku, dostał też jednodniowy areszt domowy. Do pracy przystąpił sumiennie, ale niestety niemożliwe było, aby książka została przetłumaczona w tak krótkim terminie.

Na jesieni 1910 roku Polski Związek Wojskowy przekształca się w organizacje Armii Polskiej, przy komendzie AP nadal pracuje komisja wychowania fizycznego, która współpracuje z Andrzejem Małkowskim i popularyzuje podręcznik w środowisku „Sokoła-Macierzy”. „Sokół” wydaje książkę Baden-Powella w tłumaczeniu Andrzeja Małkowskiego swoim nakładem. 20 marca 1911 rozpoczyna się pierwszy sześciotygodniowy kurs instruktorski .

24-26 kwietnia 1911 roku w Brzuchowicach pod Lwowem odbył się trzydniowy kurs skautowy.

21 maja 1911 Sokół tworzy Naczelną Komendę Skautową.

22 maja 1911 roku specjalnym rozkazem powołano 3 drużyny skautowe – jedną żeńską i dwie męskie. Nieco później powstaje czwarta drużyna skautowa pod komendą Neugebauera. Ujawnione zostają działające w podziemiu Oddziały Ćwiczebne i zreorganizowana zostaje działająca od 1909 roku Drużyna Młodzieży Sokolej im. Kościuszki i to właśnie z niej powstaje najstarsza polska drużyna harcerska I Lwowska Drużyna Skautowa im. naczelnika Tadeusza Kościuszki. Dostarczyła ona innym jednostkom instruktorów i harcerzy.

15 października 1911 roku pod redakcją Andrzeja Małkowskiego ukazuje się we Lwowie pismo „Skaut”. Część nakładu przesyłana jest na teren zaboru rosyjskiego.

„Połączenie w skautingu pracy ideowej z wyćwiczeniem fizycznym stwarza możliwość jednolitego ruchu samowychowawczego młodzieży polskiej w myśl postulatów niepodległej Polski” wniosek z I zjazdu drużynowych i plutonowych wszystkich drużyn z Galicji (24-25 marca 1912 roku)

Zarzewiacy i instruktorzy Polskich Drużyn Strzeleckich toczą spór z Sokołem jaki kształt ma mieć wychowanie młodych ludzi: bardziej zachowawczy Sokół nie chciał dążyć do walki, przeciwnicy, wręcz odwrotnie – zdawali sobie sprawę, że harcerstwo w przyszłości ma przyczynić się do odzyskania niepodległości kraju.

Lipiec i sierpień 1912 – Skole, kurs instruktorów

Kurs instruktorów harcerskich w Skolem w lipcu 1912 roku zgromadził też harcerzy z zaboru rosyjskiego, dzięki porozumieniu z Sokołem dotyczącym działalności sokolego skautingu i tajnego skautingu na terenie części kraju, która pozostawała pod zaborem rosyjskim.

W dwudziestoleciu twórcy polskiego harcerstwa podkreślali, że wzory skautingu angielskiego miały dla Polaków znaczenie drugorzędne, bo okres kiedy powstaje harcerstwo, to okres walki o niepodległość kraju i podstawą był szkoła rycerska, jak ją patetycznie nazywano, miała na celu przygotowanie do zbrojnej walki o niepodległość.

Nie przekreślało to zasług Roberta Baden Powellla, który już wtedy uznany był za człowieka, który dokonał największego wynalazku XX-wiecznego w dziedzinie wychowania publicznego, a jedynie podkreślano specyficzne warunki w których przyszło się poruszać twórcom polskiego skautingu.

Sukces organizacji – działalność niepodległościowa cieszyła się największą popularnością. Organizatorzy nieustannie podkreślali, że konieczna jest systematyczna praca nad rozwojem moralnym młodzieży, instruktorów harcerskich, która prowadzić ma do pełnej realizacji prawa skautowego przez harcerzy.

Pierwszym publicznym wystąpieniem polskich harcerzy było uczestnictwo w obchodach święta Konstytucji 3 Maja w 1912 roku. Do harcerek i harcerzy przemówił biskup Władysław Bandurski, który do końca życia pozostał wielkim przyjacielem harcerstwa.

Harcerstwo rozszerza zasięg swojej działalności, Związkowe Naczelnictwo Skautowe mianuje 30 marca 1912 roku pierwszego komendanta skautowego w Krakowie. Jest nim Zygmunt Wyrobek. Do jesieni 1912 roku harcerstwo obejmuje swoim zakresem całą zachodnią część zaboru austriackiego. Najdalej na zachód powstaje drużyna w Orłowej na Zaolziu – I drużyna skautowa im. Tadeusza Rejtana.

Za chwilę młodzi ludzie będą musieli zmierzyć się z zadaniem, które wytyczyli sobie, tworząc harcerstwo. Mówiąc słowami ówczesnych harcerzy – miasto i kraj przygotowywały się do walki czynnej, po długim okresie niewoli. W 1914 roku zasilają szeregi Legionów, w 1918 roku dzielnie walczą w obronie Lwowa, w 1920 roku bronią przed bolszewikami granic Rzeczpospolitej. Spełniają swoje harcerskie przyrzeczenie, harcerstwo „chwałą okryło kolebkę swego powstania” – napisze harcmistrz prof. dr Stanisław Niemczycki, przewodniczący Koła Harcerzy we Lwowie z czasów walk o niepodległość. Miasto, które kilka lat później nazwane będzie przez Marszałka Piłsudskiego „sercem Polski” i „miastem bez trwogi, najdzielniejszym i najwierniejszym” ofiarowało Polsce młodych ludzi, którzy na zawsze zapisali się w dziejach kraju.

Beata Kost

Źródło: Kurier Galicyjski nr 9 (133) z 17-30 maja 2011 r.