Zdołbica

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1895.

[s.541]

Zdołbica, wieś nad dwoma stawami, pow. ostrogski, na pograniczu pow. rówieńskiego, gm. Zdołbica, par. katol. Tajkury, odl. o 30 w. na zach. od Ostroga a 3 w. od st. poczt, i dr. żel. Zdołbunów, ma 126 dm., 1200 mk., cerkiew, kaplicę katol. filialną,, młyn wodny, piękny pa­łac dziedziców z obszernym parkiem, szkołę lu­dową i cerkiewną,, zarząd, okręgu policyjnego i gminy. Cerkiew, p. w. Archan. Michała, z mu­ru wzniesiona w 1877 r. kosztem parafian, przy pomocy skarbu, uposażona jest 317 dzies. zie­mi. Do par. praw. należą, wsi: Zdołbunów ( o 3 w,) i Udowa (również o 3 w.). W całej parochii 264 dm., 2158 mk. prawosł., 417 katol., 224 husytów czeskich, 177 ewang. i 189 żydów. Gmina obejmuje 16 miejscowości, mających 629 dm., 4886 mk. włość. (1913 dusz rewiz.), uwłaszczonych na 8142 dzies. (6849 roli). Nadto w obrębie gminy znajduje się 7069 dzies. większej posiadłości (3220 roli) i 620 należącej do cerkwi itd. (341 roli). Cały obszar gminy obejmuje 15831 dzies. (10410 roli) i ma 6314 mk. Okrąg policyjny zdołbicki obejmuje gminy Z., Buhryn, Chórów i Kumów. W r. 1487 wś Z. należy do kn. Fedki Szyłowiozowej, córki Jurszy, żony Olizara Szyłowicza, ssty łuckie­go, marszałka ziemi wołyńskiej, która zapisuje ją Kazimierzowi Jagiellończykowi (Arch. ks. Sanguszków, I, 240). W 1497 r. w. ks.lit. Ale­ksander nadaje Z. (Wsdołbicę) wraz z innemi dobrami ks. Konst. Ostrogskiemu, hetm. w. lit. (ibid., 1,113). Podług reg. pobór, pow. łuckiego z 1577 ks. Konst, Ostrogski płaci od lu­dzi sioła Zdołbickiego z 35 dym. półdworz., 11 dym. putn. połdw., 12 dym. na ćwierciach, 5 podsusied., co bydła mają. W 1583 r. własność tegoż, który płaci z 60 dym., 24 ogr., 8 pod-sus., 1 koła waln., 1 dorocz., 1 popa (Jabłono­wski, Wołyń, 41, 85). Na mocy tranzakcyi kol-buszowskiej z 1753 r. wś przeszła do ks. Stani­sława Lubomirskiego, podstołego koronnego, dziś ks. Katarzyny Lubomirskiej.