Ugoda hadziacka

Ugoda między państwem polskim a kozactwem, zawarta w Hadziaczu na Zadnieprzu w 1658r. Na jej mocy województwa: bracławskie, czernihowskie i kijowskie miały jako Księstwo Ruskie tworzyć trzeci składnik Rzeczypospolitej obok Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zarządzać nim miał hetman wojsk ruskich, podlegający bezpośrednio królowi. Hetman miał zasiadać w senacie, a rejestr kozacki miał wynosić 60 tys. ludzi. Kozacy mogli tez ubiegać się o nobilitację, czyli o przyjęcie do stanu szlacheckiego. Proces ten miałby jednak przebiegać stopniowo.

Tekst ugody stwierdzał:” Kozacy, jako ludzie rycerscy , godni są posiadania praw politycznych , więc też otwiera się im szeroką drogę do nobilitacji szlacheckiej (dla dalszego do usług JK Mości przychęcenia) według uznania hetmana, tak jednak miarkując, żeby z każdego pułku sto być mogło nobilitowanych. Jako ludzie rycerscy Kozacy są zwolnieni od wszelkich podatków oraz świadczeń , podlegając tylko obowiązkowi krwi”.

Po śmierci hetmana poszczególne stany Księstwa Ruskiego wybierałyby czterech kandydatów, z których król jednego mianowałby na hetmana. Księstwo stanowiąc samodzielną jednostkę organizacyjną, miało otrzymać urzędy centralne: marszałków, kanclerzy i podskarbich.

Najwyższym organem władzy ustawodawczej na terytorium Księstwa miało być wybierane Zgromadzenie Narodowe. Królestwo Ruskie miało posiadać własny skarb.

W Księstwie Ruskim religią dominująca miało być prawosławie, unia została zniesiona , a na ziemiach ukraińskich zabroniono wznoszenia nowych kościołów katolickich i upowszechniania wiary rzymsko- katolickiej. Prawosławny metropolita kijowski wraz z biskupami: chełmińskim, lwowskim, łuckim, mścisławskim i przemyskim uzyskali miejsca w senacie. Wyłącznie dla prawosławnych zarezerwowano urzędy w Kijowskim. W województwach czernihowskim i bracławskim miały być pełnione rotacyjnie między prawosławnych i katolików. Mieszczanie wyznający prawosławie nie mogli być dyskryminowani w dostępie do urzędów miejskich.

Na ziemiach ruskich miały powstać dwie akademie z pełnymi prawami szkół wyższych.

Kozacy walczący dotąd z Rzeczpospolitą zostali objęci amnestią. W zamian przywrócono prawa majątkowe szlachty. Kozacy zobowiązywali się też do unieważnienia wszystkich układów i sojuszów za wyjątkiem układów z chanem krymskim. Głównym rzecznikiem ugody hadziackiej był hetman Jan Wyhowski zawzięty przeciwnik porozumienia kozactwa z Rosja. Po stronie polskiej do jej zawarcia przekonywał kasztelan woyński Stanisław Beniowski i magnat Jerzy Niemyricz.

Zdaniem historyków ugoda hadziacka, choć była aktem najpełniej uwzględniającym postulaty kozackie zaakceptowanym przez przedstawicieli Rzeczpospolitej, była aktem spóźnionym o kilkanaście, jeżeli nie o kilkadziesiąt lat. Stanowiła rodzaj taktycznego kompromisu zawartego między wyczerpanymi przeciwnikami. Obie strony szybko wystąpiły z dodatkowymi postulatami. W tzw. egzekucji pakt hadziackich Kozacy domagali się m.in. : powiększenie Księstwa Ruskiego o województwa wołyńskie, podolskie i ruskie, przyznanie posłowi ruskiemu laski marszałkowskiej na co trzecim Sejmie, zapewnienie sukcesji buławy wielkiej ruskiemu hetmanowi polnemu, obsadzenie wszystkich urzędów ruskich przez prawosławnych, wyznaczenie komisji sejmowej, która by wszystkie wyliczone w podaniu cerkwie i monastery przejęła z rak unitów i oddała je prawosławnym, zachowanie przez starszyznę kozacką majątków już de facto przez nią posiadanych.

W maju 1659r. Sejm Rzeczypospolitej ratyfikując umowę zmienił niektóre warunki ugody, co zaowocowało buntem wśród Kozactwa przeciw Wyhowskiemu. Sprowokowali go zwolennicy “orientacji promoskiewskiej”. Wysłali oni do Moskwy donos, w którym nazywając Wyhowskiego “Lachem” zarzucili mu, że chce “sprzedać Ukrainę w Polsce”. Wyhowski musiał uciekać do Polski. Wielu jego zwolenników zamordowano. Na Ukrainę wkroczyła armia rosyjska. W asyście 40-tysięcznego korpusu księcia Trubeckiego Kozacy musieli zaakceptować tzw. “artykuły perejasławskie”. Na ich podstawie oddziały wojewodów moskiewskich stacjonujących odtąd w Kijowie, Bracłąwiu, Czehryniu, Humaniu, Nieżynie i Perejasławiu miały być utrzymywane przez miejscową ludność. Prawosławny metropolita kijowski miał uznać zwierzchność patriarchy moskiewskiego. Bez zezwolenia cara hetman nie mógł podejmować żadnych działań militarnych, ani tez utrzymywać kontaktów zagranicznych. Wszystkie dokonywane przez niego nominacje pułkowników wymagały kontrasygnaty cara. Rzeczpospolita Trojga Narodów przestała de facto istnieć, choć podejmowano jeszcze próby jej reanimacji.

Marek A. Koprowski

1 odpowieź

Zostaw odpowiedź

Chcesz przyłączyć się do dyskusji?
Nie krępuj się!

Leave a Reply