Czarnawczyce

Czarnawczyce (Чарнаўчыцы) to wieś, a dawniej miasteczko i ośrodek dóbr, położona o 12 km od Brześcia przy szosie do Kamieńca Litewskiego.

Miejscowe dobra należały niedyś do Illiniczów, a na początku XVI w., przeszły do Radziwiłłów z linii nieświeskiej. Już w XVI w. istniała tu zapewne jakaś rezydencja, skoro mieszkał tu jeden z najświetniejszych przedstawicieli rodu, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł “Sierotka” (1549-1616), który ufundował w Czarnawczycach wspaniały kościół. W 1671 r. nieco na północ od miasteczka, w pobliżu wsi Turna, Radziwłłowie wybudowali nową drewnianą rezydencję. Istniał tu obszerny modrzewiowy pałac i ogrody francuskie. Właściciele rzadko jednak tu bywali, rezydując na ogół w Nieświeżu. Jedynym z Radziwiłłów, który przebywał w Czarnawczycach na stałe, był krajczy litewski Marcin Mikołaj Radziwiłł (1705-1782), słynny ze swych licznych szaleństw i hulanek. Pałac przebudowywany w 2 poł. XVIII w. przetrwał do k. XIX w. jako siedziba Grabowskich, do których dobra czarnawczyckie przeszły na przeł. XVIII i XIX w. W okresie międzywojennym miejscowy majątek należał do Puzynów. Siedziba Radziwiłłów i Grabowskich nie zachowała się do naszych czasów, znana jest jedynie z opisu Juliana Ursyna Niemcewicza, który odwiedził ją w 1819 r. Śladami rezydencji mogą być obsadzone szpalerami starych drzew drogi i nikłe pozostałości założenia parkowego we wsi Turna Mała położonej o 4 km na pn. od Czarnawczyc, przy szosie do Kamieńca.

Cennym zabytkiem Czarnawczyc jest gotycko‑renesansowy kościół p.w. Św. Trójcy, fundacji ks. Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła “Sierotki”, zbudowany w latach 1583-85, przebudowany w XVII w., nieprzerwanie czynny po II wojnie światowej. Jest to świątynia jednonawowa typu halowego, z krótkimi i wąskimi ramionami transeptu i półkoliście zamkniętym prezbiterium, do którego przylegają niskie zakrystia i skarbiec. Przy południowym boku prezbiterium znajduje się nieduża okrągła wieża z krętymi schodami wewnątrz. Kościół nakryty jest wysokim dachem. Przed wejściem nieduża kruchta. Po obu stronach wejścia znajdują się nisze, w których umieszczono barokowe rzeźby Marii i św. Dominika. Fasadę wieńczy trójkątny fronton ozdobiony prostokątnymi i okrągłymi blendami. Ściany boczne, grubości 1,3 m, umocnione są szkarpami. Wewnątrz świątyni piękne sklepienia żebrowe. Kościół otoczony jest murem, w którego narożniku wznosi się trójkondygnacyjna czworoboczna dzwonnica na wysokim cokole, którego narożniki umocowane są ukośnymi szkarpami. Pierwszą kondygnację zdobią parzyste prostokątne nisze, drugą – podwójne, wąskie, arkadowo zamknięte otwory, trzecią – pojedyncze otwory okrągłe.

W Czarnawczycach znajduje się również cerkiew prawosławna p.w. św. Paraskewy Piatnicy (Piatnicka), drewniana, zbudowana w 1733 r., przebudowana w k. XIX w. Jest to świątynia kompozycji trójdzielnej, osiowo‑krzyżowej. Składa się z prostokątnego babińca, nawy na planie krzyża oraz pięciobocznego prezbiterium z dwiema niedużymi zakrystiami. Przed babińcem niewielki przedsionek. Fasada oraz elewacje boczne nawy zwieńczone są trójkątnymi frontonami. Ściany zewnętrzne oszalowane pionowo. Narożniki nawy są ozdobione boniowaniem. Nad nawą wznosi się ośmioboczna wieżyczka. W ikonostasie znajduje się cenny obraz Święty Jerzy walczący ze smokiem z 1726 r.

Tekst i zdjęcia:

Grzegorz Rąkowski