Kamieniec Litewski

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 3, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa1882, s. 763-764.

Kamieniec, K. Litewski, miasteczko w pow. brzeskim, gub. grodzieńskiej, niedaleko pusz­czy białowieskiej, nad rz. Lśną albo Leśną, dopływem Bugu, o 37 wiorst od Brze­ścia, o 165 od Grodna, przy byłym trakcie handlowym, te dwa miasta łączącym, o 25 w. od Wysokiego litewskiego, ma 6855 rak., w tern 5900 izr. (1878), zarząd 4-go okr. poli­cyjnego w pow. dla sześciu gmin wiejskich, kościół katol, cerkiew i bożnicę. Paraf, kościół katol. śś. Piotra i Pawła, 1723 kosztem Grze­gorza Giżyckiego wzniesiony. Parafia katolicka dekanatu brzeskiego: dusz 2068. Ka­plica w Kapustyczach, dawniej i w Chodosach. Dekanat prawosławny K. ma parafij 13, dusz 17311 (1857). Starożytny ten gród, zwany także od dawnych naszych ziemiopisów Oamieniec Ruthenicale, leży przy wielkiej drodze, którą niegdyś królowie z Kra­kowa do Wilna jeździli. Założycielem jego miał być, podług latopisu wołyńskiego, ks. Wło­dzimierz zwany Filozofem, panujący na Włodzimierzu

[s. 764]

wołyńskim. On to, odbudowawszy zniszczony przez Tatarów Brześć, postanowił inne jeszcze grody w opustoszałym kraju powznosić. Tym końcem wyprawił 1276 r. jed­nego z wodzów swoich imieniem Olesko, roz­kazując mu udać sie w górę rzeki Lśny, dla wyszukania dogodnego miejsca na budowanie zamku (Album Ordy). Gdy zaś Olesko miej­sce to wybrał, przybył Włodzimierz z “Brześcia z licznym orszakiem bojarów, a potwierdziw­szy wybór miejsca, kazał, las wyciąwszy, gród nowy budować, który dla kamienistej okolicy, Kamieńcem nazwał. Dla obrony zaś jego wymurował tak zwany stołp, czyli wieże 17 sąż­ni wysokości a 16 obwodu mającą. Kamieniec, przeszedłszy na początku XIV pod panowanie litewskie, stał się naczelnym grodem powiatu tegoż nazwania. Z podziału państw Gedymina wszedł w obręb dzielnicy Kiejstuta i zaczął do­świadczać napadów krzyżackich. Najpierwszy z nich przypadł 1375 r. pod dowództwem Teodoryka von Elsner komtura z Balgi, który wiele z tych okolic jeńców, koni i bydła zagarnął. Dalsze nastąpiły wiatach 1378 i 1379, nie­mniej srogą klęskę zadawszy krajowi. Podczas wojny domowej Jagiełły z Kiejstutem r. 1382, Janusz ks. mazowiecki zięć Kiejstuta, korzy­stając z zamieszek na Litwie, zajął prócz Dro­hiczyna, Mielnika, Suraża i Kamieniec, pod tytułem należnego sobie jakoby wiana żony swej Danuty. Lecz niedługo cieszył się po­siadaniem tej zdobyczy, gdyż Jagiełło 1383 r. po tygodniowem oblężeniu twierdzę kamieniec­ką odebrał; jednakże skutkiem zaszłej 1384 r. ugody, ustąpiony został Kamieniec wraz z ca­lem ks. brzeskiem Witowdowi, który gdy zno­wu przeszedł do Krzyżaków i Litwę z nimi na­jeżdżać zaczął, Jagiełło, podjąwszy 1389 roku wyprawę na Witowda, opanował Kamieniec i poruczył straż Zyndramowi Maszkowskiemu miecznikowi k. Po ustaleniu władzy Witow­da w Litwie, został jeszcze Kamieniec na dłu­go ważnem miejscem obronnem, gdzie nieraz Jagiełło i Witowd zjeżdżali się dla narady i dla łowów. Tu r. 1409 stawił się w początku grudnia przed królem, z którym był i Witowd, posłannik Aleksandra V z bullą, w której, do­nosząc o swoim prawnym wyborze na stolicę Apostolską, i o zjawieniu się dwóch anty-papieżów, wzywał króla, aby się nie wahał u-znać go za głowę kościoła. Kazimierz IV w przejeździe do Litwy zatrzymywał się tu, za­bawiając się polowaniem. B,. 1520 powiat ka­mieniecki wcielony był do nowo utworzonego wojew. podlaskiego, w 1569 r. zaś oderwany stamtąd, wszedł w skład wojew. i powiatu brze­skiego. Uchwała sejmowa 1661 r. starała się ulżyć nędzy mieszkańców w takiem postano­wieniu: „Miasta naszego Kamieńca Lit. desolationem mając w respekcie naszym, od podatku na lat 4, tak mieszczan jako i żydów, uwalnia­my, excepto płacenia myt, ceł, takoż i czopowego.” Kamieniec lichą jest teraz mieściną, sam tylko ów stołp niespożyty przeszło pięciowiekowym czasem, sterczy ruinami swemi nad gromadą poziomych chałup. Wewnątrz tego sędziwego pomnika zachowały się nawet osta­tki schodów dębowych, Bóg wie jak dawnych; od połowy zaś wieży idą w górę stopnie w murze wyrobione; sklepienia, chociaż jak sieć podziurawione, jeszcze się jednak trzymają; pod wieżą obszerne znajdują się lochy (Baliń­ski). Starostwo niegrodowe kamienieckie przed rokiem 1569 stanowiło jedne z nomen­klatur dóbr stołowych królewskich. W 1771 r. składało się z miasta Kamieńca z zamkiem i przyległościami nad rzeką Leną. W tymże czasie posiadał je Michał Wielhorski, kuch­mistrz w. lit., głośny wówczas polityk i dyplo­mata, opłacając z niego kwarty złp. 9298, a hyberny złp. 6600.