Jerozolima Północy

Wilno było nie tylko stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego, ale także jedną ze stolic żydowskiej diaspory, ważnym ośrodkiem życia religijnego i kulturalnego Żydów.

Gmina żydowska powstała w XVI w. i systematycznie się rozwijała. Wilno szybko stało się jednym z centrów nauki talmudycznej. Do najwybitniejszych uczonych należał rabin Elijahu ben Szlomo, talmudysta zwolennik religijnego nacjonalizmu i studiowania nauk świeckich nieprzejednany wróg chasydyzmu.

W XIX w. Wilno stało się ważnym ośrodkiem żydowskiego oświecenia (haskali). Istniało w nim około 20 żydowskich szkół i uczelni religijnych, a także kilka bibliotek. Działał tu Matitahu Straszun (1819- 1885) uczony i bibliofil, który założył największą żydowską bibliotekę na Litwie. Tworzył w Wilnie najwybitniejszy poeta hebrajski połowy XIX w. Abraham Dow Lebensoln (1794- 1878). XIX-wieczne Wilno było też największym centrum wydawniczym w świecie. W 1882r. wydawano tu 178 różnych druków nieperiodycznych w językach jidysz i hebrajskim.

Ukazywała się też w Wilnie prasa żydowska. Jej animatorem był pedagog, literat, historyk i działacz oświatowy, radny miejski Samuel Józef Fin (1818- 1890).

W XIX-wiecznym Wilnie rozwijało się też żydowskie życie polityczne. W 1897r. została tu założona partia Bund. Wielu Żydów angażowało się także w działalność Polskiej Partii Socjalistycznej. Jej ideologia cieszyła się zwłaszcza popularnością wśród uczniów Szkoły Rabinów.

Przez wiek XIX populacja Żydów w Wilnie znacząco się zwiększyła. O ile w 1800 r. mieszkało w nim 7 tys. Żydów, to w 1897r. prawie 64 tys. , czyli 41,5 proc. mieszkańców miasta i 10 proc. wszystkich Żydów żyjących na Litwie.

W okresie międzywojennym Wilno także było ważnym ośrodkiem życia kulturalnego, religijnego, politycznego i społecznego Żydów. Działał tu “Jidiszer Wisnszafhiecher Institut” (1920- 1940). Kwitła w Wilnie literatura, prasa i sztuki plastyczne.

Żydowskiemu Wilnu położyło kres wkroczenie do Wilna Niemców. Współpracujący z nimi litewscy szaulisi dokonali masakry Żydów. Społeczność żydowska została podzielona na dwa getta, które w 1943r. zostały zlikwidowane, a jego mieszkańcy przy udziale kolaborantów litewskich wymordowani.

Obecnie życie żydowskie w Wilnie zaczyna się odradzać. Działa synagoga, muzeum żydowskie, szkoła i kilka instytucji kulturalnych.

Marek A. Koprowski

0 odpowiedzi

Zostaw odpowiedź

Chcesz przyłączyć się do dyskusji?
Nie krępuj się!

Leave a Reply