Zamek w Nowogródku

W centrum Nowogródka (Навагрудак), będacym obecnie miastem rejonowym w obwodzie grodzieńskim na Białorusi, na szczycie Góry Zamkowej, która jest najwyższym wzniesieniem całej Wyżyny Nowogródzkiej, wznoszą się ruiny zamku książąt litewskich.

Pierwsze ziemno‑drewniane budowle obronne, siedzibę kniaziów ruskich, wzniesiono tu w XI w. Zostały one zniszczone podczas jednego z ataków tatarskich. W XIII w. odnowił je książę litewski Erdziwiłł. W 1252 r. na zamku nowogródzkim litewski książę Mendog koronował się na jedynego w dziejach króla Litwy, a Nowogródek pełnił wówczas funkcję litewskiej stolicy, później zaś był stolicą księstwa nowogródzkiego. W 2 połowie XIII w. nowogrodzki zamek był kilkakrotnie atakowany przez książąt ruskich i sprzymierzonych z nimi Tatarów. Główną obronną budowlą zamkową była wówczas wzniesiona ok. połowy XIII w. pięciokondygnacyjna wieża‑brama z kamieni polnych. Została ona zniszczona podczas jednego z ataków krzyżackich, które kilkakrotnie powtarzały się w XIV w. W 1394 r. podczas kolejnego ataku krzyżackiego obrońcy zamku spalili go, a sami uszli w lasy. Na przełomie XIV i XV w. Z inicjatywy wielkiego księcia Witolda zamek odbudowano już jako budowlę murowaną, wznosząc m.in. nową wieżę bramną z cegły oraz trzy inne trójkondygnacyjne wieże. Na przełomie XV i XVI w. zbudowano dwie dalsze wieże.

W sumie w XVI w. zamek miał siedem wież połączonych murami obwodowymi. W l. 1505 i 1506 zamek bezskutecznie był oblegany przez Tatarów. Na przełomie XVI i XVII w. wzniesiono mieszkalną pałacową część zamku z kaplicą. W 1706 r. zamek został zniszczony i wysadzony w powietrze przez Szwedów. Do naszych czasów zachowały się ruiny dwóch wież: Szczytowej (Centralnej) i Kościelnej oraz wały ziemne i głęboka fosa otaczająca zamek. Po konserwacji przeprowadzonej w końcu ubiegłego wieku Wieżę Szczytową wzmocniono trwałym rusztowaniami zewnętrznymi. Na dziedzińcu zamku stała niegdyś zbudowana w XIII w. zamkowa cerkiew prawosławna p.w. Bogarodzicy, w której znajdowała się cudowna ikona Matki Boskiej, którą przeniesiono później do cerkwi p.w. śś. Borysa i Gleba. W 1415 r. w cerkwi zamkowej odbył się zjazd duchowieństwa prawosławnego – Sobór Nowogródzki. W latach 1581-1772 w świątyni odbywały się sesje Trybunału Litewskiego – apelacyjnego sądu Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 2 połowie XVII w. cerkiew przebudowano w stylu barokowym na świątynię unicką. Rozebrano ją w 1850 r., zachowały się jedynie fundamenty odsłonięte w 1924 r.

Tekst i zdjęcia:

Grzegorz Rąkowski