Zamek w Lubczu

Lubcz (Любч) to niewielkie miasteczko położone nad Niemnem w rejonie nowogródzkim na Białorusi, gdzie zachował się interesujący zespół zamkowy.

Miejscowe dobra były niegdyś własnością wielkich książąt litewskich. W 1499 r. król Aleksander Jagiellończyk nadał je Chreptowiczom, od których w 1528 r. przeszły do Gasztołdów, a następnie do Kiszków. Około połowy XVI w. właściciel Lubcza, krajczy litewski Jan Kiszka, założył tu zbór ariański i drukarnię, w której drukowano antykatolickie dzieła religijne. Po Kiszkach, w 2 połowie XVI w. Lubcz odziedziczyli Radziwiłłowie. Na przełomie XVI i XVII w., pod ich protektoratem, powstał tu z kolei silny ośrodek kalwinizmu, a zbór, który przetrwał do 1730 r., przekształcono na kalwiński. We władaniu Radziwłłów Lubcz pozostał do 1 połowy XIX w., kiedy to dziedziczka dóbr ks. Stefania Radziwiłłówna poślubiając ks. Ludwika Sayn‑Wittgenstein wniosła majątek w dom mężowski. Później dobra stały się własnością córki Wittgensteinów Marii i jej męża ks. Hohenlohe‑Schillingfürst, od których w 2 połowie XIX w. kupili je bracia Fryderyk i Karol Falz‑Fein. Pierwszy z nich wsławił się założeniem słynnego, istniejącego zresztą do dziś, rezerwatu i parku‑safari “Askania Nowa” swoich dobrach na ukraińskich stepach nad Morzem Czarnym. W 1904 r. Lubcz kupili od Falz‑Feinów Nabokowowie i w ich ręku majątek pozostał do 1939 r.

Zamek w Lubczu został zbudowany na wysokim brzegu Niemna w k. XVI w. przez Radziwiłłów, być może na miejscu jakiejś wcześniejszej budowli obronnej. W XVII w. Radziwiłłowie jeszcze rozbudowali i umocnili warownię. Była to budowla na planie czworokąta, z czterema wieżami, otoczona głęboką fosą. W 1655 r. zdobyli go i zniszczyli Kozacy Iwana Zołotareńki. W XVIII w. zamek stracił swoje obronne znaczenie. Na pocz. XIX w. był już ruiną. Jego mury częściowo rozebrano w 2 połowie XIX w. wykorzystując materiał do budowy nowego neogotyckiego pałacu. Zachowała się masywna gotycko‑renesansowa wieża zamkowa z półkoliście sklepioną bramą przejazdową i przyległy do niej fragment przebudowanego w stylu neogotyckim skrzydła mieszkalnego zamku, a także ruiny drugiej czworobocznej wieży. Wieża bramna jest budowlą trójkondygnacyjną, wzniesioną na podmurówce z potężnych głazów. Dwie dolne kondygnacje są czworoboczne, górna – ośmioboczna, nakryta płaskim dachem namiotowym. Przed bramą znajdował się niegdyś most zwodzony przerzucony przez fosę. Na miejscu jednego ze skrzydeł zamku, od strony Niemna, w l. 1864-1870 wzniesiono neogotycki pałac książąt Hohenolhe. Został on zniszczony podczas 1 wojny światowej, częściowo odbudowano go w okresie międzywojennym, a w l. 1947-1949 na jego miejscu, z wykorzystaniem fundamentów i części ścian, wybudowano budynek szkoły w stylu “socjalistycznego neoklasycyzmu”. Cały zespół zamkowy otacza głęboka fosa oraz resztka parku założonego w XVII w. i przekomponowanego w 2 połowie XIX w. Spod zamku roztaczają się szerokie widoki na Niemen i nadrzeczne łąki.

Tekst i zdjęcia:

Grzegorz Rąkowski