Stolin

Stolin to położone nad Horyniem miasto rejonowe na białoruskim Polesiu, liczące obecnie ok. 12 tys. mieszkańców (1999). Pierwsze wzmianki o Stolinie pochodzą z XII i XIII-wiecznych latopisów, które wspominają o nim jako o jednym z grodów nadhoryńskich należących do księstwa turowsko-pińskiego.

Później miejscowe dobra były królewszczyzną, ofiarowywaną przez monarchów zasłużonym rodom. W XVI w. Stolin, nazywany już miasteczkiem, należał do kniaziów Sołomereckich. We wrześniu 1655 r. wojska kniazia moskiewskiego Dymitra Wołkońskiego rozbiły oddziały polskie w dużej bitwie pod Perebrodami na Zahoryniu, a następnie spaliły Stolin. W XVIII w. miasteczko wraz z okolicznymi dobrami należało do Wiśniowieckich, a następnie do Korzeniowskich, później do Pociejów i Sołtanów. W XIX w. była tu przystań rzeczna na Horyniu i ważna stacja pocztowa na skrzyżowaniu pocztowych gościńców z Pińska, Mozyrza i Wołynia. W 1 poł. XIX w. miasteczko i miejscowe dobra należały do Skirmunttów. Podczas powstania styczniowego przez Stolin przechodził Romuald Traugutt wraz ze swym oddziałem, po zwycięskiej bitwie z Rosjanami stoczonej pod położonymi po drugiej stronie Horynia Woroniami. Powstańcy kwaterowali w miejscowym pałacu, co było powodem spalenia go przez ścigających ich kozaków. Późniejsi właściciele dóbr – Stachowscy i Halaszkiewiczowie – pałacu już nie odbudowali, mieszkając w jednym z przebudowanych budynków gospodarczych. Do rangi miasta i centrum administracyjnego Stolin awansował dopiero za niepodległej Polski, kiedy to stał się stolicą powiatu w województwie poleskim, i znacznie się rozbudował, a liczba jego mieszkańców, która w końcu XIX w. wynosiła zaledwie 1,5 tys., wzrosła do 8 tys. w 1939 r. We wrześniu 1939 r. przez kilka dni w Stolinie swą kwaterę miał główny dowódca Korpusu Obrony Pogranicza, gen. Wilhelm Orlik-Rückemann i stąd, wraz ze ściągniętymi z granicy oddziałami KOP-istów, odpierających w nierównym boju ataki Sowietów, w zwartym zgrupowaniu wycofał się na zachód. Po wojnie Stolin został stolicą rejonu w obwodzie brzeskim.

Najcenniejszym zabytkiem miasta jest klasycystyczna synagoga, zbudowana w 1792 r. Jest to budynek dwukondygnacyjny, na planie zbliżonym do kwadratu, pierwotnie nakryty wysokim czterospadowym dachem. Elewacje rozczłonkowane są za pomocą półkoliście zamkniętych okien z naczółkami, pilastrów i gzymsów. Lekko ścięte naroża fasady wyodrębniają centralny trójosiowy ryzalit, zwieńczony spłaszczonym trójkątnym szczytem. Wnętrze, podzielone za pomocą sześciu kolumn na trzy nawy, dekorowane jest półkolumnami, pilastrami i zachowanymi fragmentami iluzjonistycznych fresków. Synagoga jest obecnie zrujnowana i pozbawiona dachu oraz stropów.

Tekst i zdjęcie:

Grzegorz Rąkowski