Szczara

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 11, pod red. B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1890, s. 818-819.

Szczara, Szara, Szura, Szczura, rzeka w gub. mińskiej i grodzieńskiej, lewy dopł. Niemna, wchodzący w system wodny kanału Ogiń­skiego. Początek bierze z błotnistego jeziora Kołdyczewo, w pow. nowogródzkim, w gmi­nie Horodyszcze, z którego wypływa pod nazwę Szary al. Szury; początkowo płynie w kierunku południowym moczarami koło wsi Tarczyce, Zahorje; pod fol. Soczewki zasiliw­szy się od prawego brzegu rzką Kołpienicą (młyn), zwraoa się nieco na wschód ku mku Kraszyn (młyn), pod którym przeciąwszy tor dr. żel. moskiewsko-brzeskiej płynie znowu na płd. koło wsi Odachowszczyzna, Darewo (młyn), fol. Darewo (młyn), o 1 w. dalej przecina tor dr. żel. pińsko-baranowickiej.

O 3 w. poniżej, wkroczywszy w pow. słucki, Sz. rozlana w jezioro pod wsią Piotuchowicze obraca znaczne młyny i folusze; pod fol. Mołdowicze ma na rozlewie dwa duże młyny, poczem przybrawszy od lew. brzegu rz. Wiedź­mę al. Wiedynę, płynie szeroką doliną po­między wzgórzami koło wsi Popowce i Wańki; przed zaśc. Dubiszcze przecina dawną szosę brzesko-bobrujską, o 3 w. poniżej, za fol. Minicze, płynie okolicą nizinną, poleską, pod wsią Chutor zasila się z prawej strony bez­imienną rzeczką, a o 2 w. poniżej z lewej stro­ny rzką Brodnicą; dalej płynie około wsi: Cyganie, Chaciaż i oddzieliwszy prawe ramię za fol. Bereśniewicze, pod fol. Trubnica do­ciera do punktu zetknięcia się granic pow.: słuckiego, nowogródzkiego i pińskiego; odtąd Sz. zatacza półkole na płd.-zach. i stanowi gra­nicę pomiędzy pow. nowogródzkim i pińskim i zasila się rz. Lipnicą. Płynie dalej odludną miejscowością pod wś Załuże, pod którą ma pierwszą przystań handlową. Za Załużem rozszerza koryto i ubiegłszy 12 w. zbliża się do granicy pow. Słonimskiego i w tem miejscu,

[s. 819]

przyjąwszy od lew. brzegu płn. cześć kanału Ogińskiego przekopanego od jez. Wyganowickiego al. Święcickiego, odległego ztąd o 2 w. i 150 sąż., Sz. wkracza w pow. Sło­nimski i zwróciwszy się zrazu na zach., pły­nie w ciągłych zakrętach przez lesiste niedo­stępne moczary; w okolicy wsi Sielce zasila się z praw. strony Myszanką; za wsią Czemla przecina po raz drugi szosę brzeską a pod wsią Domanowo przyjmuje od lew. brzegu rz. Grywdę (Grzywdę al. Hrywdę) i o 1 w. poniżej, przeciąwszy znowu tor drogi żel. mosk.-brzeskiej, płynie pod mko Byteń, kędy zasilona rzką Klimówką zatacza koło na płn. pod wś Podhorie; następnie od wsi Uhły kie­rując się znowu na zach., zasila się ze strony prawej rzką Łachozwą; dalej płynie koło wsi: Dobry-Bór i Szyłowicze; pod Słonimem przyj­muje z praw. strony rz. Issę. Od Słonima aż do granicy pow. lidzkiego pod wsią Wielka-Wola Sz. przybiera, oprócz drobnych rzeczek, od lew. brzegu: Wołabreńkę, Jaźwiec, Bierozę i Łukonicę, od prawego zaś: Berezynę, Sohowasznię, Kopanice, Ozaryczankę, Chytre, Ściechówkę al. Ścienówkę i Chworkę. Za wsią Wielka-Wola Sz., przyjąwszy w siebie z pra­wej strony rz. Jawornę al. Jaworkę i stano­wiąc odtąd aż do swego ujścia granicę pomię­dzy guber.: wileńską i grodzieńską, płynie koło wsi: Krupicy, Kazibor i Moskale; przed okolicą Szczarą zasila się rz. Sipą z lewej strony i nareszcie za wsią Mosty, naprzeciw­ko wsi Nowosiółki, ma ujście. Długość biegu podług Stuckenberga wynosi około 350 w., podług Zielińskiego zaś 298 w.; z tego na gub. mińską przypada 86 w., w tern spławną jest Sz. około 14 w., mianowicie od wsi Załuże (w pow. nowogródzkim) do kanału Ogiń­skiego. O uspławnieniu Sz. a raczej zużytko­waniu jej dla połączenia Bałtyku z morzem Czarnem przez wodozbiory Prypeci i Dniepru, pierwszy zdaje się pomyślał Mateusz Butrymowicz, a hetman Michał Ogiński łożył koszt na przekopanie kanałów: od Jasiołdy do jez. Wyganowickiego i od tego do Sz. Roboty te rozpoczęto w 1760 r., zaś w 1768 r. stany Rzpltej, pochwalając uspławnienie rzeki Sz., postanowiły pewne wynagrodzenie hetmano­wi Ogińskiemu (ob. Vol. Leg., VII, fol. 846). Ztem wszystkiem ponieważ wykonane roboty nie odpowiadały przeznaczeniu i płytkość Sz. przeszkadzała bezpiecznej żegludze, zarzą­dzono 1802 r. dalsze roboty, które przecią­gnęły się aż po 1806 r. W tym czasie oczy­szczono koryto i zbudowano na przestrzeni od północnego kanału Ogińskiego aż do Słonima pięć szluz, mianowicie: przed ujściem do Sz. rz. Myszanki, w okolicy uroczyska Pocieroby, naprzeciw wsi Czemli, za fol. Złotowo (obec­nie przy linii dr. żel. mosk.-brzeskiej) i za wsią Pahorje. Roboty te kosztowały przeszło 127,000 rs., w czem są policzone także wydatki na oczyszczenie Jasiołdy. W górnym biegu Sz. po zlaniu się z Wiedźmą ma szerokości 7 (od kanału Ogińskiego) do 16 sążni. Spadek wody od kanału Ogińskiego do ujścia wynosi 142 stóp na przestrzeni 212 w. Żegluga w ogóle bardzo utrudniona, zarówno w skutek ciągłych zakrętów jak i płytkości rzeki, nie przechodzącej średnio dwóch stóp głębokości, nawet przy pomocy tam szluzowych. Łąki nad Sz. obfitują w siano wyborne. Opisywali Szczarę: Stuckenberg, Zieliński (Materyały dla geogr. i statys. mińskiej gub., I. 113-114, 222-226); Korotyński Wincenty (Wielka Encykl., XXIV, 566); Syrokomla (Niemen, 37); Encykl. Rolnicza (III, 300). Echard w Dykc. Geogr. mylnie twierdzi, iż „Sz. wypływa z bagien brzeskich” (II, 91). Dużo wiadomości o Sz. podaje Bobrowski w opisie gub. grodzieńskiej. Por. Ogiński-Kanał.

A. Jel.