Maksymilian Brzozowski

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 66.

Brzozowski Maksymilian, h. własnego (+ 1659), wojewoda brzesko-litewski, syn Iwana i Justyny z Jełowickich, rel. greckiej. Ród swój wywodził i pisał się „z Brzozówki”, położonej w woj. brze­skim, lecz osiadł na stałe w Kijowszczyźnie, gdzie posiadał liczne dobra, a m. in. zamek i włość Trypol, nabyte w r. 1633. Działalność publiczną rozpoczął od służby wojskowej. W r. 1633 brał udział w walkach polsko-tureckich, jako porucznik wojewody St. Lubomirskiego którego protekcji zawdzięczał dalszą karierę. W r. 1635 został podstolim kijowskim. W r. 1638 walczył przeciw Kozakom, którzy mu w tym czasie zrujnowali dobra trypolskie. Ugodę, zawartą z Kozakami pod Masłowym Stawem 4 grudnia t. r., podpisał B. jako jeden z komisarzy Rzpltej. W r. 1648 został kasztelanem kijowskim; po sejmie elekcyjnym wysłano go wraz z Kisielem do Chmielnickiego celem nawiązania pertraktacji pokojowych; w podobnej misji udał się do Chmiel­nickiego po zawarciu traktatu Zborowskiego. Dn. 6 V 1653 r. został mianowany wojewodą brzesko-lit., a w r. 1654 otrzymał starostwo tłumackie. Jako jeden z nielicznych przedstawicieli zamoż­nej szlachty, jaka jeszcze pozostała przy kościele wschodnim, utrzymywał B. bliskie stosunki z me­tropolią kijowską. Piotr Mohiła wydał w r. 1642 głośną polemiczną książkę p. t. „Lithos”, dedyko­waną B-mu jako „ostatecznemu synowi cerkwie świętej”. B. nie tylko hojnie obdarowywał cer­kiew, lecz również brał udział w jej życiu; m. in. uczestniczył w r. 1647 w zjazdach szlachty kij., która dokonała elekcji metropolity Kosowa oraz powołała Tryznę na archimandrię peczerską. Ostatnie lata swego życia spędził wojewoda na Wołyniu, nie biorąc już udziału w sprawach pu­blicznych. Bogate jego archiwum spłonęło w cza­sie wojen kozackich w Połonnem.

Wolff, Senatorowie, 10; Boniecki; Hruszewskyj, Istorja Ukrainy-Rusy, VIII 3 121 n.; Słow. Geogr., XII 535; Wójcicki, Pamiętniki do pano­wania, I 219, W. 1846; Archiw jugozapadnoj Ross., II/1 341,347, Mohiła P., LIQOS albo kamień z procy, Kij. 1644; Okolski, Dyaryusz, 192.

Władysław Tomkiewicz