Dionizy Bałaban

Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935, s. 248-249.

Bałaban Dionizy(+ 1663), metropolita dyzunicki, h. Korczak, pochodził z Wołynia; ukończył kolegjum kijowsko-mohylańskie, na którego utrzymanie później, gdy został w r. 1650 bi­skupem chełmskim i bełskim, zobowiązał się płacić 200 zł. rocznie. Wyświęcony na biskupa przez metropolitę Sylwestra Kosowa, nie otrzy­mał jednak przywileju królewskiego na biskup­stwo chełmskie w myśl ugody kozacko-polskiej w r. 1650, otrzymał tylko biskupstwo łuckie i ostrogskie. Jako biskup łucki był w zażyłych stosunkach z kasztelanem wołyńskim Bieniewskim, pośrednikiem w rokowaniach polsko-ko­zackich; sam biskup odbywał kilkakrotnie w la­tach 1654—56 poselstwo od króla do Bohdana Chmielnickiego, u którego wyprosił uniwersał ochronny dla swych majętności. Po śmierci Ko­sowa dzięki Wyhowskiemu został B. metropo­litą kijowskim (z pocz. r. 1658). Oparł się roz­kazom Moskwy i nie chciał przyjąć błogosła­wieństwa od patrjarchy moskiewskiego. Jako zwo­lennik ugody hadziackiej wyjechał do Warszawy i tam odebrał od deputacji kozackiej przysięgę królowi. Chociaż nie mógł przebywać w Kijowie, pozostającym w ręku Moskwy, mimo to wywie­rał wpływ na tamtejsze duchowieństwo i wojsko kozackie. Jerzy Chmielnicki zapraszał go do »osierociałej katedry«, starając się przytem bezskutecznie u rządu moskiewskiego, aby metropolja kijowska pozostawała nadal w bezpośredniej za­leżności od patrjarchy carogrodzkiego. Wkrótce uległ Jerzy Chmielnicki namowom B-a i w paź­dzierniku 1660 r. przeszedł na stronę Polski. Kiedy Moskwa mianowała administratorem metropolji kijowskiej swego ajenta Maksyma Filimonowicza, B. postarał się u patrjarchy caro­grodzkiego o rzucenie nań klątwy. Sam jednak nie zasiadł nigdy już w Kijowie, tylko tułał się na terytorjum Ukrainy, pozostającem przy Rzplitej, zarządzając do śmierci diecezją łucką. Zmarł w Korsuniu 20 V 1663.

Akry JużnoJ I Zapadnoj Rossii, Petersburg 1863, IV, 1872, VII, 1892, XV; Archiw Jugo-Zapadno RossiL Kijów 1902, cz. I, t. V, 1904, t. X; Pamiatniki, izd. Kij. Kommissijeju dla razbora drewnich aktów Kijów 1898,1,1897,II, 1898,III; Boniecki, Herbarz; Ejngorn V., Oczerki iz istorii Małorossii w XVII v., Moskwa,1899; Hruszewśkyj M., Istorija Ukrainy Rusy, Kijów-Wiedeń 1922, t. VIII, cz. III; Kijów 1928, t. IX, cz. I, K. 1931, cz. II; Karpow G. Dionisij Bałaban, Prawosławnoje Obozrenije, Moskwa 1874, I; Kostomarow N., Sobranije soczjnienij, Ist. monografii i izslied., Petersburg 1905, ks. V, XII; Petruszewicz A., Kratkojc izwiestije o chołmskoj jeparchii i swjatitelach jeja, »Naukowyj Sbornyk Halycko-russkoj Matycy, Lw. 1867, II; Titov F., Russkaja prawoslawnaja cerkow w polsko-litowskom gosudarstwe w XVII—XVIII v., Kijów 1905.

Mikołaj Andrusiak