Serbsko-chorwacki spór o obóz koncentracyjny Jasenovac

O co najprędzej mogą pokłócić się Chorwaci i Serbowie? Oczywiście o historię, zarówno tę najnowszą, jak i nieco dawniejszą. Tym razem do kolejnego chorwacko-serbskiego starcia doszło przy okazji wystawy w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych, która zdaniem Serbów przybliża historię chorwackiego obozu koncentracyjnego, natomiast według Chorwatów jest kolejnym przykładem fałszowania dziejów przez Serbów.

Otwarcia ekspozycji w czwartek wieczorem dokonał serbski wicepremier i minister spraw zagranicznych Ivica Dačić. Lider Socjalistycznej Partii Serbii (SPS). Przemawiając w siedzibie ONZ podkreślił, że celem wystawy o obozie koncentracyjnym w chorwackim Jasenovacu jest przybliżenie światu nieznanych dziejów II wojny światowej, a także ostrzeżenie go przed skutkami odrodzenia ideologii politycznych prowadzących do ponownego dokonania podobnych okrucieństw.

Jak podkreśla serbski tabloid „Blic”¹, Dačić nie ukrywał przy tym konieczności krytycznego spojrzenia na własny naród, dlatego podkreślił, że także Serbowie powinni mieć „na tyle odwagi i męstwa”, aby zmierzyć się z błędami przeszłości i tym samym „ukarać, aresztować, i skazać tych, którzy popełnili przestępstwa przeciwko innym narodom”.

Serbski wicepremier nie ograniczył się jednak do samego otwarcia wystawy i pouczenia własnego narodu. Szef socjalistów wezwał bowiem chorwackiego premiera Andreja Plenkovicia do upamiętnienia serbskich ofiar obozu, powołując się przy tym na jego wizytę w izraelskim Instytucie Yad Vashem w Jerozolimie, gdzie lider chorwackiej prawicy przeprosił za zbrodnie dokonane w Jasenovacu.

Zobacz także: Chorwacko-serbski konflikt o tablice memorialną w pobliżu dawnego obozu koncentracyjnego

Teraz Serbowie oczekują więc podobnego kroku w sprawie serbskich ofiar obozu, ponieważ według Dačicia każda ofiara ludobójstwa jest równa bez względu na swoją narodowość, zaś Jasenovac był jedną z największych placówek tego typu w czasie II wojny światowej. Serbski wicepremier dodał, że za zbrodnie dokonane w tym miejscu odpowiadają chorwaccy Ustasze, którzy w jego opinii byli „być może najbardziej niezwykłymi prawicowymi ekstremistami w Europie”.

Spór o prawdę

Na reakcję Chorwatów nie trzeba było długo czekać. Wystawa została skrytykowana przede wszystkim przez chorwacki resort spraw zagranicznych i europejskich, ponieważ w swoim oświadczeniu potępiło ono „próbę użycia ONZ do manipulacji i rozpowszechniania fałszywych informacji”. Jednocześnie Zagrzeb nie ujawnił, jakie dokładnie informacje mijają się z prawdą na temat ustaszowskiego obozu. Wspierający rząd dziennik „Vecernji list”² zauważył jednie, że wystawa została przygotowana bez udziału chorwackich historyków, chociaż w całym procesie uczestniczyli badacze dziejów z siedmiu państw.

Serbska gazeta „Večernje novosti”³ dzień przed inauguracją wystawy alarmowała, iż Chorwacja domagała się jej zakazania, ale nie zdołała przekonać do swoich racji sekretarza generalnego ONZ António Guterresa. Szef organizacji uznał bowiem, że z okazji Międzynarodowego Dnia Pamięci o Holocauście odpowiednia będzie właśnie ekspozycja, która przedstawi zbrodnie dokonane przez chorwackich Ustaszy na Serbach, Żydach i Romach.

Dziennik dodatkowo ujawnił to, do czego nie przyznał się chorwacki resort dyplomacji. Zagrzeb miał bowiem przede wszystkim wyrażać zastrzeżenia do podawanej liczby ofiar Jasenovaca, a także do obecności na wystawie fotografii chorwackiego arcybiskupa Alojzego Stepinaca, który w 1990 roku został wyniesiony na ołtarze, a w czasie II wojny światowej pełnił funkcję wikariusza wojskowego Ustaszy. Zdjęcie duchownego miało przy tym podkreślać, że Chorwaci chcieli unicestwić większość uwięzionych w obozie przedstawicieli innych narodowości i wyznań, zaś pozostałych nawrócić na katolicyzm.

Zobacz także: Chorwacki piłkarz zawieszony za ustaszowskie pozdrowienie

Liczba ofiar obozu i podejście chorwackich władz do tego zagadnienia jest od dawna przedmiotem kontrowersji i sporów pomiędzy Chorwacją, Serbią oraz środowiskami żydowskimi. Na wiosnę ubiegłego roku ta ostatnia grupa zdecydowała się nawet na bojkot obchodów rocznicy wyzwolenia Jasenovacu, zarzucając rządzącej krajem centroprawicy tolerowanie wybielania Ustaszy oraz brak rzetelnych badań dotyczących prawdziwej liczby ofiar placówki. Do tego ostatniego zagadnienia podczas inauguracji wystawy w siedzibie ONZ nawiązał zresztą serbski wicepremier, który podkreślił brak kompleksowej analizy tego tematu oraz oskarżył władzę Chorwacji o stopniowe likwidowanie pozostałości po Jasenovacu.

Bałkany obozami stoją

Belgrad z pewnością wygrałby w całej sprawie wizerunkową rywalizację z Zagrzebiem, gdyby nie fakt, że serbskie władze niespecjalnie przejmują się upamiętnieniem obozów koncentracyjnych znajdujących się na terytorium tego kraju. W stolicy Serbii w budynku znajdującym się w poobozowym kompleksie urządzono bowiem… siedzibę lokalnego oddziału rządzącej Serbskiej Partii Postępowej (SNS). Centroprawicowe ugrupowanie w doborze takiej lokalizacji nie widzi jednak niczego zdrożnego, chociaż pod naciskiem krytyki już usunęło partyjny baner z budynku dawnego szpitala obozowego.

Koalicjant partii socjalistycznej wicepremiera Dačicia z pewnością więc zdeprecjonował jego słowa na temat braku dbałości chorwackich władz o obóz w Jasenovacu, ponieważ placówka w belgradzkiej dzielnicy Sajmište sama znajduje się w opłakanym stanie, a dodatkowo w czasie wojny była ona nadzorowana właśnie przez ustaszowskie i uzależnione od niemieckich nazistów Niezależne Państwo Chorwackie.

Nowy chorwacko-serbski spór o historię z pewnością nie przysłuży się kolejnym próbom ocieplenia wzajemnych relacji. Przy czym można mieć wątpliwości, czy obu stronom w ogóle na nim zależy. Jak na razie obie nacje utrzymują dobre stosunki jedynie na terenie Bośni i Hercegowinie, bowiem łączy je niechęć do podtrzymywania jedności terytorialnej tego państwa.

Marcin Ursyński