Putin promuje nowy patriotyzm

Sześć miesięcy po objęciu stanowiska przez prezydenta po raz trzeci, po fali niepokojących protestów ulicznych Putin potrzebuje ideologii – na tyle potężnej idei, aby zjednoczyć kraj pod swoim panowaniem.

W ciągu 12 lat panowania w Rosji, bezwzględny pragmatyzm Władimira W. Putina doprowadził do wielu problemów – wojna z separatystami, wojna o gaz, zbuntowani oligarchowie oraz utrata na wartości rubla.

Obecnie staje przed problemem, jakiego nigdy wcześniej nie napotkał, a który nie pasuje do jego sceptycznego KGB-owskiego umysłu. Sześć miesięcy po objęciu stanowiska przez prezydenta po raz trzeci, po fali niepokojących protestów ulicznych Putin potrzebuje ideologii – na tyle potężnej idei, aby zjednoczyć kraj pod swoim panowaniem.

Jedną z kilku oczywistych strategii jakie pojawiły się w ciągu ostatnich miesięcy to próby zmobilizowania konserwatywnej części społeczeństwa. Kozacka milicja została reaktywowana, regionalni urzędnicy starają się przedstawić program “edukacji patriotycznej”, otworzono także słowianofilskie kluby dyskusyjne w dużych miastach pod hasłem “Daj nam ideę narodową!”

“On z pewnością myśli o ideologii” – powiedział w wywiadzie Dmitrij S. Pieskow, Sekretarz prasowy i bliski doradca Putina. “Ideologia jest bardzo ważna. Patriotyzm jest bardzo ważny. Bez ludzkiego oddania, bez zaufania, nie można oczekiwać pozytywnego wpływu twojej pracy.”

Idee zmieniają się także wewnątrz klas panujących. Pro-zachodnia, nowoczesna doktryna prezydenta Miedwiediewa została zastąpiona gadką o “post-demokracji” i imperialistycznej nostalgii. Intelektualiści podważają wprowadzone w tym kraju 20 lat temu założenie, że Rosja powinna dążyć do naśladowania liberalnych instytucji zachodnich. O “zachodnich wartościach” mówi się z pogardą.

Co roku, naukowcy z całego świata zbierają się na spotkaniu Klubu Dyskusyjnego Wałdaj, gdzie siedzą przy suto zastawionym stole, obsypując Putina gradem pytań przez wiele godzin. Peskow powiedział, że tego roku padało mało pytań o demokrację i prawa człowieka ponieważ nie cieszą się one już takim zainteresowaniem.

“Eksperci z całego świata tracą teraz zainteresowanie typowym zestawem kontrowersyjnych pytań”, dodaje. “Każdy ma dość tematu praw człowieka.”

“To staroświeckie i nudne i nie leży w naszym interesie”, dodaje.

Zeszłoroczne wydarzenia tchnęły życie w ten antyzachodni spór. Kryzys zadłużenia pozbawił strefę euro statusu modelu ekonomicznego oraz politycznego. Powstania arabskie rozdzieliły Rosję i Stany intelektualną przepaścią. Rosyjski Kościół Prawosławny uznał, że Zachód stanowi niebezpieczeństwo dla reszty świata.

Pieskow powiedział, że Putin “rozumie całkiem nieźle, że nie ma żadnych ogólnych zachodnich zasad”, ale uważa to za okres ciężkiego historycznego kryzysu.

“Mamy olbrzymi upadek kultur w Europie, mniejszy jest w Stanach, mniejszy w Ameryce Południowej,” dodał Pieskow. “Jednak możemy go zaobserwować w Afryce i w Europie, które będą rozdarte z powodu tych różnic. Nie ma harmonii we współistnieniu odrębnych kultur, dlatego też nie mogą one zapewnić tej harmonii.”

“Fala rewolucji w Maghrebie, na Środkowym Wschodzie, na Zatoce, w Jemenie, to przyniosło katastrofę” – powiedział.

Podczas gdy Rosja nie ma zamiaru oddalać się od Zachodu w sferze polityki zagranicznej oraz szuka bliższych relacji, Pieskow powiedział, że ingerencja w lokalne sprawy nie będzie dłużej tolerowana przez ludzi z zewnątrz.

Wiadomość ta jest niedwuznaczna, ale trudno dowiedzieć się jakie konkretne zmiany może przynieść krajowi, którego czołowe postaci polityczne i biznesowe mają domy w Zachodniej Europie i wysyłają tam na studia swoje dzieci.

We wrześniu, podczas dyskusji na temat “nacjonalizowania elity”, prawodawca związany z Kremlem zaproponował wyłączenie urzędników z prawa posiadania nieruchomości na terenach zamorskich, tłumacząc, że przez to są podporządkowani zagranicznemu rządowi i może to doprowadzić do zdrady Rosji. Propozycja spotkała się otwartym sprzeciwem, także Miedwiediewa i odeszła w zapomnienie.

Pieskow powiedział, że Putin miał mieszane uczucia co do tego kroku i musiał podjąć ostateczną decyzję.

“Kiedy pracujesz dla państwa, jeśli jesteś pracownikiem państwowym, szczególnie na pewnym poziomie i masz swoje inwestycje za granicą, możesz z łatwością ulec wpływom tego kraju, co prowadzi do uszkodzenia interesów państwa,” powiedział. “Nie jesteś bezpieczny, jeśli chodzi o stanowczość w bronieniu interesów państwa. Z drugiej strony, jeśli mówimy o zagranicy, o wiele taniej jest kupić mieszkanie gdzieś w Bułgarii niż tutaj w Moskwie. Więc niesie to za sobą olbrzymią decyzję.”

Aleksander Rahr, jeden z ekspertów uczestniczących w Klubie Dyskusyjnym Wałdaj powiedział, że wyszedł z poczuciem, że chociaż Putin politycznie zyskał mówiąc bardziej konserwatywnym językiem, to co się dzieje, to coś więcej.

“Coraz bardziej przygotowuje Rosję na zrozumienie, że nie należy ona już do Zachodu i tamtejszej kultury, albo do Europy, tak jak rozmawiano o tym w latach 90.” powiedział Rahr, autor biografii Putina. “On przygotowuje Rosjan na coś innego. Cokolwiek to znaczy, trudno to wyjaśnić.”

Publicznie, Putin poparł poszukiwania idei patriotycznych. Na wrześniowym spotkaniu, które zaczęło narodowy pęd do “edukacji patriotycznej”, powiedział, że konflikt “tożsamości kulturowej oraz duchowych i moralnych wartości” stał się polem zaciekłej walki pomiędzy Rosją a jej wrogami.

“Nie jest to żadna fobia, to dzieje się na prawdę” powiedział Putin, jak donosi gazeta Rossijskaja Gazeta. “Jest to przynajmniej jedna z form konkurencyjnej walki jaką napotyka wiele krajów, tak samo jak walkę o surowce mineralne. Wypaczenie narodowej, historycznej i moralnej świadomości nie jeden raz doprowadziło do słabości, rozpadu i utraty suwerenności kraju.”

Temat ten został poruszony ponownie w tym miesiącu, w czterechsetną rocznicę powstania, które zaończyło polsko-litewską okupację, kończąc, jak to nazywają Rosjanie “Wielką Smutę”.

To przesłanie zdaje się jakby idealne w pełnym nieufności okresie, kiedy organizacje non profit otrzymujące dofinansowanie spoza Rosji, są nazywane “zagranicznymi agentami”, a prawna definicja zdrady została poszerzona o zapewnianie pomocy organizacjom międzynarodowym. W sfilmowanym wykładzie, który będzie pokazany w szkołach średnich, jeden z bliskich sprzymierzeńców Putina, Siergiej Naryszkin, przewodniczcy niższej izby parlamentu, opisuje zachodnich okupantów sprzed lat przy akompaniamencie mrocznej, orkiestralnej muzyki i przywołując obraz martwej, wiejskiej dziewczyny, płonących, drewnianych chałup i kulącego się ze strachu dziecka.

Na rozkaz Moskwy, urzędnicy państwowi Rosji przepychają się, aby wyjść z własnymi patriotycznymi programami. W Rostowie nad Donem, Ministerstwo Edukacji rozważa XIX-wieczne, imperialistyczne kostiumy balowe. Urzędnicy Nowosybirska zaproponowali nowe święto, “Dzień Pokonania Problemów”. Ustawodawcy z Wołgogradu, zapoczątkowali Komisję do spraw Pytań o Patriotyczną Edukację, Ideologię i Propagandę.

Siergiej A. Karaganow, dziekan Wyższej Szkoły Ekonomii w Moskwie, powiedział, że wierzy w to, że Rosja spędzi kilka lat na poszukiwaniu “jednoczących idei” pod dowództwem Putina.

“Jest dobry w myśleniu strategicznym, jest praktyczny ale w niektórych sytuacjach trzeba zaproponować jakąś wizję” mówi Karaganow. “To oczywiste, że to co się teraz dzieje, to odbudowa rosyjskich więzi z historią, tych które zostały zerwane.”

Jedyną komplikacją w tym projekcie jaką zauważył, jest to, że chwile blasku i jedności Rosji, zawsze były utożsamiane z obrazem agresora.

“Rosja jest w fantastycznej, bardzo dziwnej i obcej sytuacji – otóż kraj ten nie ma wrogów”, powiedział. “Twój kraj został utworzony na mocy paru słów zawartych w Konstytucji. Nasz został utworzony poprzez obronę i nagle nie ma żadnego zagrożenia”.

Ellen Barry

„The New York Times”

Tłum. Aleksandra Zaborska