Unia Lubelska

Akt ten został zawarty w 1569 r. na sejmie obradującym w Lublinie. Na jego mocy Królestwo Polskie czyli Korona zawarła unię z Wielkim Księstwem Litewskim, tworząc Rzeczpospolitą polsko-litewsko-ruską.

Unię uchwalono 28-go czerwca, podpisano 1-go lipca a król ratyfikował dokument 4-go lipca.

W deklaracji poprzedzającej podpisanie aktu i złożonej ze strony Litwinów przez Jana Chodkiewicza stwierdzono, że godząc się na unię czynią tak: “folgując temu naprzód dobremu Rzeczpospolitej, miłości spólnej braterskiej, któremu abyśmy i łaskę WKM odnieśli i miłość od panów koronnych braci naszej”. Z obu stron podkreślano, że nowy akt pieczętuje związek “wolnych z wolnymi równych z równymi”.

Według postanowień aktu unii stwierdzono, że “Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie jest jedno nieróżne i niepodzielne ciało, a także nieróżna, ale jedna spólna Rzeczpospolita”. Na jego mocy na czele nowego państwa miał stać król wybierany na wspólnej elekcji, który jednocześnie miał nosić tytuł wielkiego księcia litewskiego. Sejm miał być wspólny. Polityka zagraniczna i prowadzenie wojen też miały być wspólne. Osobne miały zaś pozostać urzędy centralne, takie jak kanclerze, podskarbiowie, hetmani i marszałkowie. Odrębne miały być też: skarb i armie. Obie strony zachowały też szereg różnic ustrojowych.

Unia Lubelska związała magnaterię polską z litewską i utorowała drogę do ekspansji szlachty polskiej na ziemie Wielkiego Księstwa, a zwłaszcza na ziemie ukraińskie bezpośrednio włączone do Korony. Była ona akceptowana przez możnowładców litewskich i ruskich. W efekcie Unii Lubelskiej na Kresach ukraińskich doszło do kolonizacji dużych obszarów ziem i powstania ogromnych latyfundiów magnackich, tworzących praktycznie mini państewka. Unia przetrwała aż do rozbiorów Rzeczpospolitej. Była też najtrwalszym związkiem państw Europy.

Marek A. Koprowski