Zakoziel

Zakoziel (Закозель) to wieś, dawniej również majątek ziemski, położona o 10 km na południowy zachód od Drohiczyna na Polesiu Brzeskim. Od XVIII w., przez ponad 100 lat miejscowe dobra należały do Orzeszków.

W połowie XIX w. właścicielem Zakoziela był Kalikst Orzeszko, marszałek szlachty guberni grodzieńskiej, stryjeczny brat Piotra Orzeszki, właściciela sąsiedniego Ludwinowa i męża pisarki Elizy. Mimo zaangażowania Kaliksta w powstanie styczniowe majątek szczęśliwie uniknął konfiskaty, czy też przymusowej sprzedaży prawdopodobnie dlatego, że właściciel wyjechał za granicę. Syn Kaliksta – Nikodem, w końcu XIX w. sprzedał majątek Rosjance – hrabinie Nadieżdzie Bobrińskiej. Po I wojnie światowej hr. Bobrińska sprzedała dobra Wesołowskiemu z Warszawy, ten z kolei ‑ odsprzedał Zakoziel Karolowi Tołłoczce, który był właścicielem majątku do 1939 r. Dobra te należały wówczas do najrozleglejszych w województwie poleskim bowiem wraz z sąsiednim Wowłowelem liczyły ponad 15 tys. ha.

Na terenie dawnego majątku ziemskiego w Zakozielu znajdują się pozostałości zespołu dworskiego. Zachowało się ozdobione kolumnami przyściennymi jedno skrzydło z dawnego empirowego dworu Orzeszków z 1820 r., zniszczonego w 1944 r. podczas walk partyzantów ze stacjonującym tu oddziałem wojsk niemieckich, skrzydło to zostało odbudowane po wojnie i użytkowane jako budynek mieszkalny. Z zabudowań gospodarczych ocalał późnoklasycystyczny budynek browaru, kryty dachem naczółkowym, użytkowany obecnie jako gorzelnia, po II wojnie światowej rozbudowany i podwyższony o jedną kondygnację. Jest to ogromna budowla na planie prostokąta, trójkondygnacyjna, z czterokondygnacyjnymi ryzalitami w centrum i na osiach skrajnych. Środkowe części obu elewacji dłuższych zachowały klasycystyczne zdobienia w postaci rzędów przyściennych kolumn (po 6 od frontu i od tyłu) oraz gzymsów i nadokienników. Zespół otacza częściowo zachowany park krajobrazowy z systemem alej i stawów. W parku znajduje się zrujnowana kaplica grobowa Orzeszków, wzniesiona ok. 1838 r. wg projektu znanego architekta Franciszka Jaszczołda, będąca pięknym przykładem architektury neogotyckiej. Stoi ona na niewielkim, sztucznie usypanym wzgórku i ma plan kwadratu. Wieńczą ją cztery podparte skarpami wieżyczki narożne z podwójnymi pinaklami i jedna zakończona iglicą wieżyczka umieszczona centralnie. W ostrołukowym portalu, po obu stronach wejścia znajdują się kartusze herbowe Orzeszków. Elewacje ozdobione są trójkątnymi frontonami, ostrołukowymi niszami i oknami oraz bogactwem neogotyckich detali. Wnętrze kaplicy nakryte jest sklepieniem kryształowym, ozdobionym częściowo zniszczonym misternym żeliwnym żebrowaniem. Pod kaplicą znajdują się sklepione krypty. Według miejscowej tradycji, w niewielkiej komorze pod centralną wieżyczką ukrywał się Romuald Traugutt. Wiadomo, że chronił się on w sąsiednim majątku Ludwinów, również należącym do Orzeszków, gdzie opiekowała się nim Eliza Orzeszkowa.

Tekst i zdjęcia:

Grzegorz Rąkowski