Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 251-252.
Chalecki Mikołaj Krzysztof, li. wł. (ur. ok. 1589 11653), wojewoda nowogrodzki, syn Dymitra, podskarbiego w. lit., i Reginy z Dybowskich. Rozpocząwszy nauki w Akademii Wileńskiej, wyjechał na dwunastoletnie podróże i studia zagraniczne. Zwiedziwszy naprzód Włochy (Loretto, Rzym), dotarłszy aż w »hiszpańskie i luzitańskie kraje«, kształcił się na uniwersytetach w Lowanium, gdzie wraz z bratem Aleksandrem był uczniem słynnego filologa Justusa Lipsiusa, i w Paryżu, gdzie 1605 wydał »Retorykę« swego drugiego mistrza, Szymona Caulera (nowe wyd. w Krakowie 1648), zaopatrzywszy ją w dodatkowe »Compendium«, a 1606 pierwsze dzieło własne: panegiryk na cześć Jana Zamoyskiego. W rok później miał »przy obecności wszytkiej Sorbony ze wszech nauk dysputę«, przypisaną królewiczowi Władysławowi. Wróciwszy do kraju, otrzymał 1610 starostwo olkienickie, które wraz z lejpuńskim (odstąpionym mu przez babkę Hannę z Massalskich Kłodzińską, kaszt, wyszogr.) zatwierdzono 1614 jemu i żonie, poślubionej rok przedtem szlachciance austriackiej Marii Leonorze Stybychin. 23 VIII 1615 został mianowany — po ojcu i stryju Janie — miecznikiem lit., a od 1619 dzierżył też star. olitskie. Często przebywał na dworze Zygmunta 111, używany zwłaszcza do »odprawy posłom cudzoziemskim, gdyż różnych był wiadom języków«. Na wojnę inflancką wystawił chorągiew, która pod wodzą Tworkowskiego odznaczyła się przy oblężeniu Parnawy, przeciwko Moskwie zaś wyruszył osobiście, utrzymując nadto w Olkienikach kuźnię i puszkarnię, skąd dostarczał hetmanowi Radziwiłłowi, swemu »nieporównanemu przewodnikowi ad bonum publicum«, kul i aparatów wojennych. Ośmnaście razy był posłem na sejm, m. i. w r. 1626, kiedy to wraz z innymi Litwinami sprzeciwił się projektowi zamknięcia portów na czas wojny ze Szwedami. Był tei na elekcji Władysława IV. Nie ubiegając się o wyższe godności — odmówił podobno przyjęcia kasztelanii żmudzkiej i smoleńskiej — ze szczególnym upodobaniem oddawał się przez całe życie pracy literackiej. Napisawszy »wiele poważnych ksiąg i traktatów«; znany na Litwie jako »mąż uczony«, drukiem, ozdobionym drzeworytami, ogłosił 1618, po łacinie i po polsku, dedykowany królowej zbiór Allegorii, a 1642, w drukarni bazylianów wileńskich najobszerniejszy swój utwór pt. Binarius Chalecianus sive duo manipuli liliorum, poświęcony czci Matki Boskiej. O jego gorliwości religijnej świadczą także różne fundacje pobożne, zwłaszcza dla franciszkanów wileńskich i jezuitów grodzieńskich, zatwierdzone przez sejmy 1635 i 1647. Jan Kazimierz, do którego zaraz po śmierci Władysława IV napisał z wyrazami współczucia i życzeniem, aby po bracie objął tron, mianował go 2 VI 1650 wojewodą nowogrodzkim. W listopadzie 1651 układał się Ch. z marsz. w. lit. Aleksandrem Radziwiłłem w sprawie rozgraniczenia ich majętności, lecz już 7 IV 1653 umarł bezpotomnie, a 11 IX w habicie franciszkańskim »bez żadnej pompy światowej, rękoma ubogich w własnych swych siermięgach idących« został złożony do grobu w fundowanym przez siebie »domeczku loretańskim« w Olkienikach. Wdowa po nim, którą życzliwie się zaopiekował jego brat stryjeczny, Władysław Ch., strażnik W. Ks. Lit., zmarła 1660 podczas oblężenia Lachowicz przez Chowańskiego.
Portret wojewody i jego żony w Cerkliszkach (pow. święciański).
Gałecki M. A., Strzała wiecznej szczęśliwości… Mik. Krz. Ch., wojewody nowogr., Wil. 1654 (kazanie pogrzebowe, obfite w szczegóły biograf.); Estr.; Wolff, Senatorowie; tenże, Kniaziowie, 240; Szelągowski A., O ujście Wisły, Lw. 1905, 84; Akty wił. kom. XX; «Rocznik Tow. Herald.« 1908/9, i; Zaleski St., Jezuici w Polsce, IV/3, Kr. 1905; Vol. leg., III 415, IV 18, 57; Archiwum Nieświeskie: teka 44, kop. 340, nr 1908 (5 listów do hetmana Krz. Radziwiłła 1621—34,1 list do marsz. Aleksandra
[s. 252]
Radz. 1651), dok. domów obcych (status causae w procesie o Czernichów 1636—67); rkp. Krasińskich 3410, s. 101—3 (koresp. z Janem Kazim. 1648).
Oskar Halecki
Zostaw odpowiedź
Chcesz przyłączyć się do dyskusji?Nie krępuj się!