Inwazja na Kresy

Nakładem lubelskiego oddziału Towarzystwa Przyjaciół Grodna i Wilna ukazały się drukiem w 2009 roku w Lublinie studia i materiały pt.: „Agresja sowiecka 17 września 1939 roku na Kresach Wschodnich i Lubelszczyźnie”. Książka ta wpisuje się w ponad 20-letnią, pożyteczną działalność TPGiW Oddział Lublin. Zrzeszeni w nim Kresowiacy z północnego-wschodu, ich rodziny i sympatycy aktywnie działają na polu szerzenia wiedzy o Kresach. Organizują koncerty zespołów polonijnych, plenery malarskie w Nowogródku i Wilnie, wspierają polskie instytucje w Białorusi i Litwie wysyłając tam książki ale i paczki z żywnością. Inicjują i wspierają inwentaryzację i odnowę polskich cmentarzy na Kresach a tutaj w Polsce przygotowują wystawy, spotkania z polskimi twórcami z Kresów, prowadzą sesje i seminaria naukowe i popularyzatorskie. Owocem takich właśnie sesji, które odbywały się w latach 2004-2009 jest omawiana książka. Były one organizowane wspólnie z innymi towarzystwami kresowymi (Towarzystwo Przyjaciół Krzemieńca i Ziemi Wołyńsko-Podolskiej, Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Stowarzyszenie Rodzin Katyńskich i inne) oraz z instytucjami i ośrodkami naukowymi Lublina i innych miast (KUL, UMCS, IPN).

Prezentowany tom zawiera bogatą i różnorodną treść. Niewątpliwie jego największą zaletą jest oryginalność poruszanych tematów. Poszczególni autorzy przedstawili bowiem różne, wciąż jeszcze mało znane, fakty związane z sowiecką inwazją na Kresy Wschodnie. To „obrazki” z sowieckiej okupacji Grodna, Wilna czy Dzisny, to wspomnienia zwykłych mieszkańców czy żołnierzy, to nieznane losy żołnierskie i zapomniani bohaterowie jak ppor. Jan Bołbott – bohaterski dowódca obrony granicznej fortyfikacji w Tynnem. Bardzo interesujące są wspomnienia Anatola Sulika z Kowla, który doprowadził do odnalezienia grobu polskich oficerów zamordowanych przez sowietów po bitwie pod Szackiem. Niemal zupełnie “dziewiczym” tematem jest udział w walce o niepodległość w czasie II wojny światowej członków Konwentu Polonia. Temat to tak samo nieznany jak i dzieje tej założonej jeszcze w początkach XIX wieku w Dorpacie korporacji akademickiej – dr Jan Trynkowski uchyla nieco rąbka tajemnicy.

Czytelnicy ze wschodniej Polski znajdą tam także wiele innych treści dla siebie ciekawych. Michał Czacharowski opisuje sowieckie zbrodnie wojenne na Lubelszczyźnie. Wymienia tutaj nie tylko nieco bardziej znany grabowiecki „Mały Katyń”, ale też morderstwa dokonane przez sowietów na polskich żołnierzach w: Niemirówku, Husynnem, pod Tyszowcami czy w folwarku Miętkie. Dr Marcin Paluch opisuje działania Armii Czerwonej w rejonie Radecznicy a Tomasz Bordzań działalność grupy płk Zieleniewskiego.

Cennym uzupełnieniem publikacji jest ponad 60 zdjęć, w tym wiele archiwalnych, przedstawiających wojska sowieckie, niemieckie i litewskie, reprodukcje odezw, obwieszczeń i rozkazów, postacie bohaterów września ’39 na Kresach i inne. Poza tym do książki dołączony został także plan Grodna z przebiegiem działań obronnych trwających przez trzy wrześniowe dni.
Książkę tę gorąco polecam wszystkim zainteresowanym tragiczną historią Kresów. Jej kupno będzie nie tylko dobrą inwestycją ale też wsparciem pożytecznej i zasłużonej organizacji. I warto dodać, że wydawcy zapowiadają także druk drugiego tomu, bowiem wszystkie referaty wygłoszone podczas organizowanych przez Towarzystwo sesji nie zmieściły się w tym jednym, i tak nie małym, tomie.

Krzysztof Wojciechowski

Rodziewicz T. (red.), Agresja sowiecka 17 września 1939 roku na Kresach Wschodnich i Lubelszczyźnie, t. 1, Towarzystwo Przyjaciół Grodna i Wilna Oddział w Lublinie, Lublin 2009, s. 286.