mjr Zygmunt Szendzielarz, ps. “Łupaszka”

Zygmunt Szendzielarz, ps. „Łupaszka” – oficer Wojska Polskiego, dowódca V Wileńskiej Brygady AK.

Urodził się 12 marca 1910 roku w Stryju. W 1931 r. wstąpił ochotniczo do Szkoły podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Po jej ukończeniu został przyjęty do Szkoły Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. Służbę wojskową rozpoczął w stopniu podporucznika w 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie jako dowódca plutonu. W roku 1938 otrzymał awans na stopień porucznika, jednocześnie obejmując dowództwo drugiego szwadronu.

Zygmunt Szendzielarz brał udział kampanii wrześniowej jako dowódca 2. szwadronu w 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich w składzie Wileńskiej Brygady Kawalerii pod dowództwem płk. dypl. Konstantego Druckiego-Lubeckiego.

13 września drugi szwadron dołącza się do pododdziałów ppłk. Święcickiego. Szwadron Z. Szendzielarza stoczył wówczas walki na szlaku od Lubartowa do Majdanu Sopockiego.

Po agresji sowieckiej na Polskę wszystkie oddziały polskie zmierzają w stronę granicy z Rumunią. Szendzielarz dostał się wówczas do niewoli niemieckiej; udało mu się z niej zbiec i przedostać do Lwowa.

Kilkakrotnie próbował wyjechać za granicę, aby dołączyć do Wojska Polskiego we Francji. Próby te nie powiodły się, w związku z czym zaczął działać w ZWZ, a potem w AK. W 1940 roku działał w wywiadzie Polskiego Państwa Podziemnego w wydziale wschodnim.

Następnym polem działania Zygmunta Szendzielarza była partyzantka. Porucznik objął dowodzenie nad V Brygadą Wileńską („Brygada Śmierci”). Jednostka początkowo operowała na Wileńszczyźnie. Działalność na terenach okupowanych przez Niemców była wyjątkowo utrudniona, ze względu na specyficzne dla północno-wschodnich ziem Polski warunki. V Brygada musiała walczyć nie tylko z armią niemiecką i jej litewskimi kolaborantami, ale też z partyzantką sowiecką.

Po lipcu 1944 roku część żołnierzy wraz ze swym dowódcą, Zygmuntem Szendzielarzem przebiła się przez linię Curzona, do tzw. „Polski lubelskiej”. „Łupaszka” nie zamierzał rezygnować z dalszej walki o niepodległość, nawet po zakończeniu wojny.

W 1945 r. Zygmunt Szendzielarz początkowo podlegał wraz ze swymi żołnierzami Komendzie Białostockiego Okręgu Armii Krajowej (działającemu po rozwiązaniu AK jako Armia Krajowa Obywatelska). Następnie organem zwierzchnim był eksterytorialny Wileński Okręg AK. V Brygada działała w wielu rejonach Polski (Białostocczyzna, Pomorze, Mazury). Mimo dwóch amnestii Najdłużej stawiała opór na Podlasiu, bo do roku 1949, a w przypadku niektórych oddziałów aż do 1952 r.

Warto podkreślić kresowy charakter jednostki. Na 300 żołnierzy, którzy walczyli w jej szeregach w 1945 roku, aż 157 pochodziło z Kresów, a 63 z Podlasia.

30 czerwca 1948 r. na Podhalu, w wyniku szeroko zakrojonej akcji UBP, wymierzonej przeciw żołnierzom AK z Wileńszczyzny, mjr Zygmunt Szendzielarz został aresztowany. Zamordowano go w więzieniu mokotowskim w Warszawie 8 lutego 1951r.

Albert Kwiatkowski