Stanisław Mackiewicz

Stanisław Mackiewicz, pseudonim „Cat” – Premier Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie, publicysta polityczny, pisarz, wydawca i redaktor wileńskiego Słowa, starszy brat Józefa Mackiewicza.

Urodził się 18 grudnia 1896 roku w stolicy Cesarstwa Rosyjskiego, Petersburgu.

Pochodził z zubożałej rodziny ziemiańskiej, herbu Boża Wola. Uczęszczał do wileńskiego Gimnazjum im. Cara Aleksandra I, a od 1910 do prywatnego Gimnazjum im. Winogradowa. W 1913 przerwał naukę w gimnazjum i wyjechał do Krakowa. W maju 1914 powrócił do Wilna.

W 1916 roku wstąpił do tajnego Związku Młodzieży Polskiej “Zet”, a w 1917 r. związał się z Polską Organizacją Wojskową. Podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920 walczył jako ochotnik w partyzanckim oddziale jazdy mjr Władysława Dąbrowskiego.

W roku 1922 założył, a następnie wydawał i redagował gazetę “Słowo” – Wileński dziennik konserwatywny popierany i finansowanego przez kresowe środowiska ziemiańskie, głównie przez Jana Tyszkiewicza. W 1931 r., po długich staraniach otrzymał pozwolenie na wjazd do Związku Sowieckiego jako polski dziennikarz. Refleksje, doświadczenia oraz liczne wnioski zawarł w książce “Myśl w obcęgach, studium nad psychologią społeczeństwa Sowietów”. Starał się zawrzeć w niej konstruktywną, opartą na faktach i licznych przykładach krytykę na temat pierwszego komunistycznego państwa na świecie. Zależało mu na tym, aby pacy nie zakwalifikowano jako standardowej antybolszewickiej książki.

Stanisław Mackiewicz był zwolennikiem Józefa Piłsudskiego i sanacji (w pierwszym okresie jej rrządów), mimo iż deklarował często swe monarchistyczne poglądy. W okresie od 1928 r. do 1935 r. był posłem na Sejm z ramienia BBWR. Po śmierci Józefa Piłsudskiego przeszedł do opozycji wobec ostatnich rządów sanacji, za co w 1939 r. przez 17 dni więziony był w obozie w Berezie Kartuskiej pod zarzutem osłabiania ducha obronnego Polaków, gdyż ostro krytykował politykę obronną ówczesnych władz, wskazując na niedostateczne przygotowanie państwa i społeczeństwa do wojny. W drugiej połowie lat 30. krytykował, podobnie jak jego brat Józef, politykę rządu polskiego wobec mniejszości narodowych (m. in. wyburzanie cerkwi na Podlasiu i Lubelszczyźnie w 1938r.)

18 września 1939 opuścił kraj i wyjechał na Zachód. Należał do największych przeciwników gen. Sikorskiego. Mieszkając w Londynie poświęcił się początkowo intensywnej i owocnej pracy literackiej.

Pełnił urząd Premiera Rządu na Uchodźstwie od 7 czerwca 1954 do 21 czerwca 1955.

Gdy został zmuszony do rezygnacji z pełnienia urzędu poczynił starania w celu umożliwienia sobie powrotu do Polski. Skontaktował się z przedstawicielami PRL i MBP. Nie zgodził się na otwartą, agenturalną współpracę. Powiedział natomiast:

Chętnie panu opowiem o wszystkim, co robi ten rząd. Nieszkodliwe to i nie ma w tym żadnych tajemnic lub zdrady stanu(AIPN, 01251/533, mf, J-14, k. 39.).

Cat – Mackiewicz przybył do Polski 14 czerwca 1956 r.

W Polsce nadal pisał książki, a także artykuły, pod pseudonimem, do paryskiej “Kultury”.

Zmarł 18 lutego 1966 r.

Stanisław Cat – Mackiewicz jest autorem m. in.: “Historia Polski od 11 listopada 1918 r. do 17 września 1939 r.”, “Historia Polski od 17 września 1939 r. do lipca 1945 r.”, “Londyniszcze”, “Europa in flagranti”, “Muchy chodzą po mózgu”, “Dostojewski”, “Stanisław August”, “Dom Radziwiłłów”, “Klucz do Piłsudskiego”.