Podbuż

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego, t. 8, Warszawa 1887, s. 366-368.

Podbuż, rus, Pidbuż, wś, pow. drohobycki, 20 klm, na zach. od Drohobycza, pod 49° 17′ 40″ płn. szer. i 40° 52′ 30” wsch. dłg. Na płn. leży Podmanastyrek i Uroż, na płn.- wsch. Nahujowice, na wsch. Jasienica Solna, na płd.-wsch. Opaka, na płd. Załokieć, na zach. Stronna. Wś leży w dorzeczu Dniestru za po­średnictwem Bystrzycy Tyśmienickiej. Wcho­dzi ona tu od płd. z Załokcia a płynie wąskiem korytem i krętym biegiem środkiem obszaru do Podmanastyrka. W obrębie wsi zasilają ją od praw, brzegu potoki: Wielki, Ciasny, Werhowy; od lew. brzegu: Stronawka, wchodzą­ca tu ze Stronny i zasilona od praw. brzegu pot. Babinem, powstającym w płd.-zach., lesi­stej stronie obszaru, z kilku strug. Zabudo­wania wiejskie leżą nad dolnym biegiem pot. Wielkiego, a ztad począwszy w dolinie Bystrzycy (397 do 387 mt.) aż do granicy Podmanastyrka. Na praw. brzegu Bystrzycy, we wschód, stronie obszaru wznoszą się wzgórza: Na Hreble 551 mt., Magura (735 mt., znak triang.), Szepelnik (649 mt.); na lew. brzegu Bystrzycy: lesiste wzgórze Dumianka (737 mt.) i lasy: Terebuch 525 mt., Rubany 585 mt. na płd.-zach., a na płn. od nich Wołczyn 528 mt. Własn. więk. ma roli or. 24, łąk i ogr. 9, past. 7, lasu 881 mr.; wł. mn. roli or. 1854, łąk i ogr. 242, past. 1582, lasu 2 mr. W 1880 r. było w gminie 263 dra. a 1461 mk.; na ob­szarze dwor. 7 dm., 74 mk. Między mieszkań­cami było 131 rz.-kat., 1192 gr.-kat., 206 izrael.; 346 narodow. polskiej, 1176 ruskiej, 3 niemieckiej. Par. rz.-kat. w miejscu, dek. drohobycki, dyec. przemyska, Do par. należą: Bystrzyca, Dołhe, Kropiwnik, Majdan, Nahujowice, Opaka, Podmanasterz, Smolna, Uroż, Winniki, Żałokieć i Rybniki. We wsi jest kościół nowy, murowany, w r. 1869 wzniesiony, p. w. św Jana Chrzciciela. Parafia gr.-kat. w miejscu, dek. mokrzański, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew drewniana p. w. ś. Jana Chrzciciela, szkoła etat. l-klas., fundusz ubo­gich z kapit. 479 złr., sąd powiat., urząd poczt, i telegr., cegielnia i tartak parowy o sile 40 koni, o 5 gatrach. Tartak ten spotrzebowuje rocznie 18,000 mt. kub. drzewa świerkowego i jodłowego, a produkuje 11,500 mt. kub. tar­cic, łat i rygli. W r. 1868 istniała tu fabryka wyrobów parafinowych, siłą pary poruszana; dziennie przerabiała 5 ctn. surowego wosku i wyrabiała tygodniowo 2 ctn. świec parafino­wych. W fabryce pracowało 16 robotn. (Dod. do Gaz. Lwow. 1868, str. 234). Za czasów Rzpltej należała wieś do dóbr koronnych, do krainy podbuskiej w ekonomii samborskiej a ziemi przemyskiej. W lustracyi z r. 1686 (rkp. Os. No. 1255, str. 160) czytamy: „Ta wieś ma łanów 25, zosobna wójtowskich 3, popowskich 2, wolniczy 1, hajducki 1. Z tych tedy łanów osiadłych płacą czynszu na św. Marcin zł. 30 gr. 12, żyrowszczyzny z każde­go łanu zł. 1 gr. 10, hajduczyzny płacą ogó­łem zł. 15. Owsa dają z każdego łanu po 2 półmiarki, gęsi 2, kury 4, jajec z łanu każde­go 16. Za sądy zborowe płacą zł. 5. Także drugą ratą tyleż płacą na św. Wojciech. Z ła­nów pustych koszonych 372, z każdego płacą po zł. 6. Wolnicy z łanów tymienieckich służbę winną służą. Z popostwa czynszu pła­cą zł. 2 gr. 20. Z gruntu mielniczego, Łazek nazwanego, płaci, kto najmuje, zł. 6. Czynsze na św, Wojciech: kuchennego z chlebników

[s.367]

dają po gr. 2 ½ . Za jagnię wielkanocne daje gromada zł. 1. Za sądy zborowe dają drugą ratę zł. 5. Jeśli owce mieć będą dziesięcinę owczą dawać będą od dwudziestej owcy, barana, albo od każdej owcy po gr. 4. Powinno­ści: Robotników dają z łanu jednego po 6 na dzień jeden, a jeśli koszą, to tylko 3 posyłają z łanu do roku. Drzewo i robociznę także od­dają i posyłają z każdego łanu jako w Uniku. Ale że ta wieś, jako cała kraina zeznała, spustoszała i nie masz nad dwie chałupy, w których ludzio mieszkają, tedy mały na ten rok uczynić może prowent; jak jednak do swojej dawnej przyjdzie pory, równo z innymi tej krainy wsiami powinności pełnić będzie”. W inwentarzu z r. 1760 (rkp. Ossol. Na 1632, str. 55 nn.) czytamy: „Ta wieś ma łanów 25. Videlicet sianych 8 ½ ,, koszonych 10 ½ , pu­stych 6. Zosobna kniazkich 3, wolniczy 1, sołtyski 1, popowskich 2. Chlebnika ad prae­sens znajduje się in No. 96. Czynsze tej wsi (wymienione szczegółowo) czynią 484 zł. 7 ½ , gr. Ad haec z wolniczego łanu privilegiatus posessor Jm. Pan Antoni Tatomirz 22 zł. 15 gr., który prawo produxit, hibernę i expenszczyznę tenże Jm. Pan Tatomirz według dyspertymentu zamkowego płacić powinien. Wój­tostwa w tej wsi posesorami Jm. PP. Bazyli i Jerzy Tatomirzowie, na które prawo produxerunt, yigore którego tak z gruntu jako z arendy oraz młynków płacić powinni corocznie do kasy ekonomicznej po zł. 740. Od płacenia zaś hyberny na Gardekurów J. K. M. vigore tegoż przywileju wolni. Powinności tej gro­mady do skarbu: Reparacyą do wszystkich żup równo z innymi wsiami podejmują (oprócz Nahujowic i Spryni). Materyą potrzebną do budynków wożą. Parkany w Kotowio równo z drugimi wsiami według dawnego dyspartymentu na każdą wieś stawiają i dyle na nich wożą. Pastewnik w Kotowie także z drugimi wsiami obsadzają. Rowy z innymi wsiami wraz koło żupy okopują. Drzewa rokowego z łanu sianego każdego dają i odwożą, gdzie ordynans zajdzie, to jest łupanego sztuk dwie, gon­tów kop 2. Koła wodne do młynów, kieratne do żup wszystkich odwożą. Drwa, górny ko­niec do żupy Nahujowskiej, a dolny do Ko­towskiej po fur 2 wozić powinni, za sprawie­dliwą jednak zapłatą. Na wiosnę zaś miesiąc, dla żniw drugi miesiąc od wożenia wolni być mają. Elekcyonalne od przysiężnego płacą wedle zwyczaju. Lasy: las bukowy i jodłowy od wsi Stronny. Chaszcze drobne od wschodu słońca. Chaszcze takież od Monasterka. Cha­szcze podobneż od Nahujowic. W P. 1804 r. urodził się Józef Dietl, zasłużony lekarz, pro­fesor i obywatel. Tak zwana „Kraina Podbuska“ należała do ekonomii samborskiej. We­dług lustracyi z r. 1686 (rkp. Os. 1255, str. 160) należały do niej wsie: Podbuż, Rosochacz, Myta, Dołżki, Stronna, Sprynia i Sprynka, Nahujowice, Łukawica, Smolica, Załokieć, Opaka, Jasienica i Bystrzyca. Według inwen­tarza z r. 1760 (rkp. Os. 1632, str. 55 i nn.) należały wsie: Podbuż, Stronna, Sprynia i Sprynka, Nahujowice, Łukawica, Smolna, Załokieć, Opaka, Bystrzyca i Jasienica Zwaryc ka. Intrata roczna z tej krainy wynosiła: czynszu 4958 zł. 22 gr.; elekcyonalnego od urzędów 24 zł. 24 gr.; z łanów sianych 74 ½ owsa półmiarków 74 ½ . Nadto z wójtostwa podbuskiego płacili PP. Tatornirowie 740 zł., arenda we wsi Jasienicy w Kotowie przyno­siła 1200 zł., owczej daniny płaciła gromada cała 290 zł. Praeter tego cała Kraina Podbuska hybernę i exponsczyznę do kasy ekonomicznej samborskiej podług dyspartymentu zamkowego płacić powinna oraz uniwersałom zamkowym zadosyć czynić, tudzież elekcyonalnego od urzędu i przysiężnych dawać po­dług wyż specyfilcacyi podczas sądów zborowych. Tamże i grzywny przysądzone komportować powinni, excepto jednak wsi Nahujowic. Pasiek, alias kopań po lasach czynić wsie z tej Krainy nie powinny dla konserwacyi lasów”. W tymże inwentarzu czytamy na str. 244; „Ponieważ nam do wiadomości do­szło, że sołtysi i popowicze w lasach JKr. M. ekonomicznych skale robią i one potem extra fundum oeconomicum wywożą i przedają, więc się nakazuje p. Krajnikowi Podbuskiemu i le­śniczemu lasów krainy tejże, aby w lasach wszystkich wsiów w tejże krainie tymże soł­tysom i popowiczom zabronił tak skalów, de­sek, jako też i gont robić, ponieważ przez to lasy ekonomiczne tak deteriorantur, że ich na potrzebę skarbową w krótkim czasie brako­wać będzie. Także zalecamy p. Krajnikowi tej krainy, aby poddanym zabronił lasów wy­cinać i na cudzo piły wywozić, tudzież extra fundum oeconomicum aby nigdzie drzew nie wywożono. Jeśliby się to działo, winni Kraj­nik, leśniczy i leśni donosić o tem zwierzch­ności zamku Samborskiego pod utratą służby. Także się nakazuje poddanym, aby drzewo, gdy je będą mieli na sprzedaż, nie gdzie in­dziej tylko żupom skarbowym ekon. Sambor, sprzedawali, a to pod zagrożeniem konfiskaty. Las zaś Czarnym zwany, Nahujowski, zdawna zapuszczony i gęsty, niewycięty, tudzież cha­szcze przy nim od granicy Podbuskiej i jasienickiej, te się rezerwują, aby nietykane by­ły. Drogi do tych chaszczów zakopać i zagu­bić nakazujemy, zaś chaszcze jeden od granicy urozkiej, drugi dolny nazwany, między grani­cami Niedźwiedziańską i Uniatycką leżące, te do używania żupnego, jednak skromnie, tudzież poddanym nahujowskim na ogrodzenie nie mają być zbronne, lecz żeby się w nich

[s.368]

szkoda zbyteczna nie działa”. Rząd austryac­ki utworzył po zaborze państwo kameralne podbuskie, obejmujące: a) z krainy podbuskiej wsie: Podbuż z wójt., Bystrzycę z wójt., Opakę, Smolnę, Stronnę, Załokieć i Zdziannę (wsie: Jasienicę Zwarycką i Nahujowice, które też do tej krainy należały, przyłączono do dóbr drohobyckich); b) krainę wołosiańską, z wsiami: Wołosianka Wielka i Mała, Isaje, Jasionka Masiowa i Steciowa, Kondratów, Lastówki i Świdnik; e) z dóbr Dołhe wsie przy­łączone 1 listopada 1789 r.: Dołhe z przyległościami, Rybnik, Majdan i Łokieć; Hołowsko z przyl. Krętial i Zubrzycę. Obszar tego pań­stwa wynosił 42,252 mr. 84 sążni kw. Z dóbr tych sprzedano folwark Dołhe gminie W r. 1866; wieś Stronnę w skutek dekretu z r. 1866 Kornelii z Augustynowiczów Porceri za 8.534 zł.; resztę zaś spółce w r. 1868 w sku­tek ustawy z 20 czerwca 1868 r. Lu. Dz.