Mikołaj Abramowicz (Abrahamowicz)

Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935, s. 14-15.

Abramowiczvel Abrahamowicz Mikołaj, zm. 1651, h. Jastrzębiec, syn Jana, wojewody smoleń­skiego, wybitny wojskowy, generał artylerji litewskiej. Data urodzenia nieznana. W latach 1621-1622 walczył w Kurlandji pod dowódz­twem Krzysztofa Radziwiłła, gdzie pełnił fun­kcje starszego nad armatą, szybko wybijając się jako fachowy artylerzysta. W 1625 zdobył pod Rygą przedmoście nad Dźwiną. W latach 1626-1627 brał udział w kampanji szwedzkiej na Po­morzu i w Prusach. W kampanji smoleńskiej 1632-1634 dowodził pułkiem piechoty od stycznia 1633 r., wchodząc w skład grupy odsie­czowej hetmana Krzysztofa Radziwiłła. W kam­panji tej A. w stopniu pułkownika otrzymał do wykonania samodzielnych i odpowiedzialnych zadań, które szczęśliwie przeprowadził, dowo­dząc oddziałami, złożonemi ze wszystkich trzech rodzajów broni, pozatem spełniając funkcję star­szego nad armatą, jak w kampanji kurlandzkiej. Znaczne zwłaszcza oddał usługi w paź­dziernikowym boju, stoczonym o opanowanie wzgórz Żaworonkowych, poczem po kapitulacji Szeina był dowódcą oddzielnej kolumny pol­skiej w marszu na Białą. W układach, zakoń­czonych pokojem polanowskim, A. pełnił funk­cje komisarza, ciesząc się Wysokiem zaufaniem króla Władysława IV. We wrześniu 1634 r. mianowany na „dozór armaty”, od r. 1640 tytu­łował się generałem artylerji. Zyskawszy uzna­nie króla, otrzymał szereg urzędów. W 1638 r. został cześnikiem litewskim, w 1639 kasztelanem mścisławskim, 1643 wojewodą mścisławskim. W 1646 wyznaczony na komisarza, wydał Mo­skwie z polecenia króla Trubecki, zaskarżony przez Sokolińskiego do sądu trybunalskiego, ska­zany został na 60.000 zł. grzywny i na gardło, co było jednem z ogniw głośnej sprawy „trubeckiej”. W tym czasie 1647 został wojewodą trockim, w następnym zaś roku był wyznaczony na komisarza do układów ze Szwecją. Zmarł w lutym 1651, schodząc do grobu jako wybitna jednostka w zakresie spraw wojskowych i politycznych.

Śladem ojca był A. ewangelikiem gorąco przy­wiązanym do kalwin izmu. W r. 1631 podarował Synodowi litewskiemu swój dworek w Słucku, aby w nim urządzić konwikt dla uczniów gimnazjum słuckiego, które chowało przede wszystkiem kandydatów na ministrów ewangelickich. Był jednym z ostatnich senatorów protestanckich na Litwie; uchwały sejmu 1648 r. podpisał z tzw. salwą ewangelicką. W r. 1644 przewodniczył osobiście Synodowi prowincjonalnemu zborów litewskich. Żonaty z kalwinką, Dorotą z Wołłowiczów (+ 1636), miał troje dzieci. Syn A. Sa­muel ur. w 1617, kształcony w uniwersytetach holenderskich, w Franeker i Lejdzie (1637-38), starosta starodubowski, w kilka łat po śmierci ojca przeszedł na katolicyzm, skutkiem czego stary zbór rodzinny w Wornianach został zam­knięty. Drugi syn Stanisław był starostą bułakowskim. Córka Katarzyna wyszła za ewangelika Frąckiewicza-Radzimińskiego pisarza W. X. Lit. Druga żoną A. była Elżbieta z Hornostajów, wdowa po Andrzeju Drohojowskim. A. pole­cił się pochować w „sklepie hornostajowskim” zboru wileńskiego.

Encyklopedia wojskowa; Boniecki, Herbarz; Uruski, Rodzina; Enc. Org.; Radziwiłł Stanisław Albrecht, Pamiętniki. P. 1839, t II; Górski K., Historja artylerji polskiej. W. 1902; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości. Kr. 1912, t. II; Lipiński W., cztery rozprawy w t V-VII „Przegl. Hist. Wojsk.”; Merczyng, Zbory i senatorowie protestanccy, W. 1905, s. 227, 246; Drohojowski Jan, Kronika Drohoj. Kr. 1904 cz. I 216 ii.; Akta synodalne w Archiwum Jednoty ref. w Wilnie.

Wacław Lipiński