Mikołaj Abramowicz

Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935, s. 15.

Abramowicz Mikołaj(1788-1835), brat Ignacego, syn Joachima, starosty hubskiego i cytowiańskiego, i Sierakowskiej; sędzia gra­niczny pow. wileńskiego, marszałek szlachty pow. wileńskiego, szambelan dworu rosyjskiego. W r. 1812 stanął po stronie Napoleona, zo­stał konsyljarzem Komitetu spraw wewnętrznych w Komisji Rządu Tymczasowego W. Ks. Lit., nadto zaofiarował się utworzyć własnym kosz­tem pułk huzarów i z tego zapewne tytułu otrzymał 29 VIII 1812 rangę podpułkownika. W listopadzie 1812 r. z polecenia księcia Bassano podjął się niebezpiecznej misji przedosta­nia się z Wilna do będącej w odwrocie armji napoleońskiej; w pierwszej wyprawie do kor­pusów Victora był pochwycony w chłopskiem przebraniu przez kozaków i skatowany; nie zdradził się, a ledwie podleczony, ruszył po­nownie, by dotrzeć do cesarza. Wśród tysiącz­nych niebezpieczeństw dotarł do miejsca prze­znaczenia; 27 XI przy Studziance był świad­kiem katastrofy berezyńskiej, oddał Napoleonowi listy ks. Bassano z wiadomościami, których tak długo cesarz był pozbawiony, i ruszył z powrotem do Wilna. Przybył tam wieczorem 28 XI prosto na bal, który wydawał ks. Bas­sano, ażeby ukryć pod pozorem wesołości istotny stan rzeczy, potwierdzony przez Abra­mowicza. Wiosną 1813 A. pełnił ważną misję wywiadowczą w Galicji. Brał udział w kam­panjach odwrotowych 1813 i 1S14 r.; za za­sługi bojowe otrzymał 4 X 1813 r. Krzyż ka­walerski polski i 5 XI 1813 Krzyż oficerski Legji Honorowej. Po powrocie do kraju ożenił się z Emilją z Bachmińskich Cichocką; w re­zydencjach swoich, w Wornianach i w Wilnie, z przepychem i gustem urządzonych, prowa­dził wystawny dom otwarty. W 1818 r. zgro­madzenie szlacheckie gub. wileńskiej wybrało A. do delegacji, mającej przedstawić Aleksan­drowi I projekt polepszenia bytu włościan. W latach 1820-21 należał do wileńskich lóż masońskich. W czasie procesu filareckiego wy­sługiwał się Nowosilcowowi, w r. 1831 gu­bernatorowi wił., Chrapowickiemu, wreszcie gen.-gubernatorowi wil., Dołgorukiemu. 15 X 1835 zakończył życie samobójstwem przez po­wieszenie, czy też został zamordowany w tajem­niczych okolicznościach.

Boniecki, Herbarz; U ruski. Rodzina; Jankowski Cz., Powiat oszmiański. Petersburg 1895,. III, 135 nn; „Kuryer Litewski” z 1812 r. nr 52, 55, 96; Iwaszkiewicz J., Litwa w 1812 r. Kr. i W. 1912 s. 174, 299, 423; Dirk voh Hogendorp. Mémoires. La Have, 1SS7, s. 324; Godart Roch, Mémoires. Paris b. r. s. 181; B i gnon,. Souvenirs. Paris 1864,1,246 ; E r n o u f, Maret duc de Bassano. Paris 1884, s. 459 nn.; Gajewski Fr., Pamiętniki. P.b. r., 1,316; Fain, Manuscript de 1312, P. 1827, II; Frank J.. Pamiętniki. Wil. 1913. Il, 138; III, 16; Morawski St., Kilka lat młodości mojej w Wilnie. W. 1924, s. 144; Szumski St., W walkach i więzieniach. Wil. 1931, s. 42. 74; Puzynina, W Wilnie i dworach litewskich. Wił. b. r., s. 23, 55, 112, 206; Mościcki H., Pod znakiem Orła i Pogoni. Lw. 1923, s. 77; Archiwum Komisji historycznej. Kr. 1930, s. II. I. II, 168; „Tygodnik emigracji polskiej” Paryż 1935; Lelewel J., Listy. P. 1879, t. II, 89; Akta Komisji Rządowej Wojny, 1814-1815 r. Arch. Akt Dawnych w Warszawie.

Henryk Mościcki