Krzysztof Chodkiewicz

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 369-370.

Chodkiewicz Krzysztof,h. Gryf z miecz, (+ 1652), wojewoda wileński, z supraślskiej vel zabłudow­skiej gałęzi Ch-czów, syn Hieronima, kasztel, trockiego, i Anny Tarłówny. Uczestniczył w woj­nie inflanckiej i jako rotmistrz brał udział w zdo­bywaniu Parnawy w r. 1609. W r. 1610 został chorążym w. lit., 14 III 1623 koniuszym lit., 23 VII 1633 otrzymał kasztelanię trocką, 15 VIII 1636 kasztelanię wil., a w lipcu 1642 został wo­jewodą wileńskim i na tym stanowisku zmarł 3 X 1652. Godności te wskazują na posiadanie dużych względów u królów, zdobytych na polach walki i w służbie publicznej, chociaż z Władysła­wem IV miewał zatargi. W walkach był towarzy­szem broni swego stryjecznego brata Jana Ka­rola w poskramianiu rokoszan, w wojnach ze Szwedami, Moskwą i Turcją. Służbę publiczną pełnił przede wszystkim w komisjach i w try­bunale. Na listopadowym sejmie 1611 r. wyzna­czony został do komisji “poparcia wojny mos­kiewskiej”. Uczestniczył w elekcji 1632 r. W r. 1641 wyznaczony do Królewca do komisji w spra­wie portu. Podczas sejmu 1643 r. u niego odbyła się w dn. 17 III sesja litewska, poświęcona przeważnie sprawom cła piławskiego, a na sejmie 1646 r. wszedł do komisji do traktowania o wie­czysty pokój ze Szwecją. Podczas bezkrólewia w r. 1648 wydał 20.400 zł na piechotę, wysta­wioną jego. kosztem, zgodnie z uchwałą wdzwa wil. Sejm 1650 r. uchwalił zwrócenie mu tej sumy. W elekcji J. Kazimierza uczestniczył pospołu z województwem wileńskim. Na sejmie 1649 r. obrany na komisarza do zapłaty wojska przy het­manie polnym do komisji wileńskiej. Sejm z r. . 1650 zatwierdził sądy, dekrety i akty tej komisji. Komisja miała szerszą kompetencję, niż do samej zapłaty żołdu, sądziła bowiem spory pomiędzy obywatelami a żołnierzami, wynikłe ex renadu­żyć wojskowych, obradowała w sprawach obli­czenia dymów w Wilnie i sprawdzenia skarbu lit. Ch. był dyrektorem tej komisji, funkcjonującej od 16 V do 9 VIII 1650. Popularność i powaga u ogółu, jaką posiadał Ch., ujawnia się w pięcio­krotnym obieraniu go na marszałka trybunału lit., w 1. 1635, 1639, 1643, 1647 i 1651. Posiadał Ch. kilka intratnych starostw: bielickie, bobrujskie, grodzieńskie, krewskie, ozarzyckie, wiszniewskie, od r. 1649 rakanciskie i tawaryskie, ustąpione mu przez M. S. Paca. Umiał chodzić koło swoich interesów, ale nie zawsze trzymał się drogi godziwej, ujawniał chciwość, czym na­wet naraził się Władysławowi IV, a co szczególnie jaskrawo uwydatniło się w nadużyciu stanowiska kolatorskiego w stosunku do supraślskiego monasteru, któremu narzucił w r. 1627 ustawy i wciąż się wdzierał w dobra klasztorne i eksploatował klasztorne mienie. Wznieciło to burzę i wy­wołało proces z metropolitą Rutskim, trwający od 1627 do 1632 r. W1. 1643-5 znów bardzo ar­bitralnie wtrącał się w wewnętrzne sprawy monasteru, aż spotkał się z surową naganą króla (1650). Bezskutecznie procesował się o jakieś su­my z metropolitą kij. A. Sielawą w r. 1645.

W Stosunku do Kościoła upamiętnił się trzema fundacjami: na rzecz fary w Petrykowie w dobrach swych w pow. mozyrskim w r. 1638, benedykty­nek w Mińsku i dominikanów w Nowogródku. Tych ostatnich sprowadził tu w r. 1623, dał im plac i dom w mieście oraz rentowne wsie w pow. nowogródzkim, Koryce i Perekopy. Nie wiadomo na pewno, czy też wystawił im kościół. Wileńskiemu kościołowi przy kolegium oo. jezuitów da­rował bogaty aparat. Augustianom wileńskim za 4.000 zł. dał w zastaw 3 wsie odłączone od Słowieńska w pow. oszm. Żonaty był dwukrotnie: z Elżbietą Kiszczanką, z którą miał 3 synów, Aleksandra Krzysztofa, biskupa wendeńskiego, Jana Kazimierza i Hieronima Karola, oraz z Zofią z kń. Druckich-Horskich Strawińską (+ 1657). Z niej dzieci nie miał. Miejsce pochowania w-dy i żon jego nie jest znane.

Boniecki; Niesiecki; Uruski; Żychliński, XI 20-1; Wolff, Senatorowie i dygnitarze; tenże, Pacowie, Pet. 1885; Akta wil. Komisji Archeograf., XII 551, XV 26, XXXIV 273; Pamiętniki A. St Radziwiłła, P. 1839, II 95-6, 134, 397, 413-24; Wil. Archeograficzeskij Sbornik, VI 175-9, IX 108- 150, 176-85, 210-15, 272, 344, 356; Vol. leg.; III 2, 769, IV 89, 203, 209, 319-20, 346; W. Enc. II., Enc. Org.; Jankowski Cz., Powiat oszmiański, Pet. 1896, 1263; Słownik geograf., VII 258, 957, VIII 28, XII 666; Wołyniak (J. M. Giżycki), Wiadomości o dominikanach prowincji lit., Kr. 1917, I 138; Rękopiśm. herbarz szlachty lit. J. P. Dworzeckiego-Bohdanowicza.

Ryszard Mienicki