Józef Ignacy Kraszewski

Józef Ignacy Kraszewski – pisarz, publicysta, historyk. Autor 232 powieści.

Józef Ignacy Kraszewski, a właściwie Ignacy Józef (podpisując się zawsze odwracał kolejność imion) urodził się 28 VII 1812 roku w Warszawie, a ściślej rzecz ujmując w hotelu. Jego rodzice (Jan i Zofia), uznali, że dawna stolica będzie bezpieczniejsza od ich prowincjonalnego majątku Dołha (Grodzieńszczyzna), w obliczu nadchodzącej wojny francusko-rosyjskiej.

Po ukończeniu świsłockiego gimnazjum i zdaniu egzaminu dojrzałości (1829 r.), Kraszewski rozpoczął studia na Uniwersytecie Wileńskim. Z medycyny szybko przenosi się na Wydział Literatury.

Rok 1830 był bardzo ważny w życiu przyszłego wielkiego pisarza – przypadł nań debiut literacki oraz proces polityczny. Pierwsze utwory podpisane pseudonimem Kleofas Fakund Pasternak ukazują się m. in. w “Noworoczniku litewskim”. Za członkostwo w nielegalnym zrzeszeniu studenckim zostaje wraz z przyjaciółmi aresztowany. Na wolność wyszedł w 1832 r.

Po opuszczeniu aresztu prowadził intensywne prace w miejskich archiwaliach, dzięki którym w 1842 r. ukazała się obszerna praca na temat historii miasta (“Wilno od początków jego do roku 1750”).

Rok po zwolnieniu z aresztu minął okres przymusowego osiedlenia w Wilnie, więc Kraszewski mógł powrócić do rodzinnego majątku we wsi Dołha. W 1838 r. ożenił się z Zofią Woroniczówną, i w tymże roku przeniósł się razem z nią na Wołyń. Czas dzielił między prace gospodarskie i podróże, z których dwie, do Kijowa i Odessy, opisał później we “Wspomnieniach Odessy, Jedyssanu i Budżaku”.

W 1853 roku Józef Kraszewski osiada wraz z żoną i dziećmi w Żytomierzu, gdzie obejmuje szereg posad mających pomóc w sfinansowaniu kształcenia dzieci. Poważany już wówczas pisarz pełni urząd kuratora polskich szkół, stanowisko dyrektora Teatru Żytomierskiego, dyrektora Klubu Szlacheckiego, prezesa Towarzystwa Dobroczynności.

Mimo wielu obowiązków wynikających z pełnienia licznych stanowisk i urzędów, Kraszewski intensywnie tworzy i współpracuje z takimi tytułami prasowymi jak: wileńskie “Atheneum”, “Tygodnik Petersburski”, “Gazeta Warszawska”.

W 1860 roku pisarz przeprowadza się do Warszawy, głównie z powodu nieporozumień z szlachtą wołyńską, nieakceptującą jego krytycznego stanowiska względem pańszczyzny.

W stolicy Królestwa Kongresowego poznaje lidera tzw. stronnictwa “białych” Leopolda Kronenberga i zostaje redaktorem jego dziennika, “Gazety Codziennej”. W swojej publicystyce Kraszewski stara się łagodzić przedpowstaniowe nastroje społeczeństwa polskiego, które aczkolwiek rozumie, jednak nie widzi szansy powodzenia zbrojnego wystąpienia przeciwko Rosji. Współpraca z Kronenbergiem, jak i krytyczny stosunek do Wielopolskiego, zmuszają go do udania się do Drezna, na emigrację. W stolicy Saksonii, będącej jednym z głównych ośrodków polskiej emigracji, pisarz tworzy wiele dzieł o powstaniu styczniowym, w których nie zgadza się z dziką krytyką narodowej insurekcji, podkreślając przy tym brak szans na zwycięstwo w nierównej walce z Cesarstwem Rosyjskim. Kraszewski podchodził do powstania od strony psychologicznej, tłumacząc je jako psychologiczną konieczność.

Wspomniane wyżej artykuły przychylnie nastawione do powstania uniemożliwiły pisarzowi powrót na ziemie polskie zaboru rosyjskiego. W takiej sytuacji starał się przenieść i działać w Małopolsce i Galicji. Jednak spotkał się tam z niezrozumieniem. Lwowscy ziemianie wycofali się z finansowania “Hasła”, a krakowscy profesorowie wybrali nie jego, a ,nie spełniającego wszystkich wymogów, Stanisława Tarnowskiego do objęcia katedry literatury, ponieważ Tarnowski posiadał poparcie krakowskich konserwatystów.

W 1882 roku Kraszewski założył we Lwowie “Macierz Polską”. Rok później został oskarżony, nie bezpodstawnie, o szpiegostwo na rzecz Francji. Skazano go na 3 i pół roku magdeburskiej twierdzy. Ze względu na zły stan zdrowia zwolniono go w 1885 r. Pisarz wyjechał do Szwajcarii. Zmarł w Genewie, 19 III 1887 r.

Józef Kraszewski zostawił po sobie bogaty dorobek pisarski. Napisał 232 powieści, wydał kilka tomików poezji, oraz opublikował wiele artykułów w różnych tytułach prasowych. Starał się ubogacać polską literaturę jak i historiografię, m. in. wprowadzając nowe gatunki literackie oraz starając się objąć w swej twórczości całą historię Polski. Kraszewski jest również ważną postacią dla Kresów, jako założyciel “Macierzy Polskiej”, a dyrektor Teatru Żytomierskiego, współpracownik i redaktor wielu pism polskich na wschodnich ziemiach polskich, znajdujących się pod zaborami oraz autor książek historycznych i powieści poświęconym Kresom Wschodnim (np. “Polska w czasie trzech rozbiorów”, “Anafielas” – poemat będący zarazem epiczną trylogią dziejów Litwy, “Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy”, “Wspomnienia Odessy”, “Wieczory wołyńskie”

Albert Kwiatkowski