Jan Abramowicz

Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1937, s. 13.

Abramowicz Janlub Abrahamowicz(zm. 1602), wojewoda smoleński, herbu Jastrzębiec. O młodości i rodzinie niewiele posiadamy wiado­mości. Wychowany na dworze Mikołaja Radzi­wiłła Rudego, wojewody wileńskiego, przez całe życie związany był z tym rodem. Przy boku Ra­dziwiłła brał udział w wyprawach wojennych na Moskwę-Związek ten zadecydował zapewne o wy­znaniu. A. był obok Radziwiłłów jednym z głów­nych wodzów kalwinizmu na Litwie. Pierwsze daty, znane z aktów, podają A. jako starostę lidzkiego, na stanowisku wojskiego i namiestnika wileńskiego z poręki swego protektora w r. 1580. Na tem stanowisku naraził się Jerzemu Radzi­wiłłowi, biskupowi, gdyż orędownikiem here­tyków będąc, władzy jego biskupiej się sprze­ciwiał (Dziennik Piotrowskiego pod r. 1581, do Ko­rony. Objawiło się to najwyraźniej w obronie praw Litwy, gdy chodziło o nadanie katedry wileńskiej Maciejowskiemu (1595 i potem) a także wielokrotnie na sejmach, gdy A. występował w sprawie oddania Inflant Litwie (1585). W po­lityce dysydenckiej wysunął się na plan pierwszy i był jednym z kierowników obozu kalwińskiego. Uczestniczył więc w synodzie toruńskim 1595, w naradach z dyzunitami 1599 w Wilnie i w dy­spucie kalwinów z jezuitami tegoż roku. Cie­szył się również zaufaniem Konstantego Ostrogskiego, bo też dzięki żonie, Annie Dorocie z Wołłowiczów, był ściśle związany z prawosławiem. Żona jego należała do dobrodziejów i opieku­nów wileńskiego bractwa, i sam A. niejedno­krotnie występował w obronie prawosławnych mieszczan, np. w sporze o budowę cerkwi bra­ckiej, czego zabraniał magistrat wileński 1596, itp. Tu popadł w konflikt z kanclerzem li­tewskim, Lwem Sapiehą, który użyczał pomocy metropolicie unickiemu. A. był protektorem znakomitego polemisty kalwińskiego, Andrzeja Wolana. W dobrach swych w Wornianach założył zbór, szpital i szkołę, które przetrwały do poł. XVII w. Miał syna Mikołaja, gen. art. lit i wojewodę trockiego. Napisał Zdanie Lit­wina, o kupczy taniej zboża a drogiej sprzedaży (1595), oraz zachęcił swego klienta Jana Rad­wana do ułożenia poematu »Radivilias«. (1592). Swoim sumptem wydał szereg książek, m. i. »Katechizm« Stanisława Sudrowskiego, mini­stra wileńskiego. Zmarł 19 IV 1602. Współwy­znawcy pożegnali go drukowaną »Oracyą na ża­łobną śmierć i pogrzeb wielkiego patrona Zboru Bożego i mądrego Senatora«.

Lu kasze w i c z J., Dzieje kościoła helweckiego na Litwie, P. 1842 I; Żukowicz, Sejm. borba, Petersburg 1901; Bidlo J., Jednota bratrska; Praha 1932 IV; Diarjusze sejmowe z r. 1597 (mowa A.) Script. rer. pol. XX, Kr. 1907. Korespondencja rękopiśmienna z Krzysztofem Radziwiłłem 1381-1600, szt. 25 w Arch. Nieświeskiem, oraz rkp. Bibl. Nar. Pol. F. IV 19S (kopje).

Kazimierz Tyszkowski