Jakub Buczacki

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 81-82.

Buczacki Jakub, h. Habdank (+ 1501), woj. ru­ski. Ur. między 1430 a 1438 jako syn Michała, woj. podolskiego, i Elżbiety Kniehinickiej z Podhajec, siostry Jana, kasztelana halickiego. Po śmierci ojca, który zginął w bitwie z Tatarami w r. 1438, pozostawał z swoimi – małoletnimi braćmi, Mikołajem i Piotrem, do 1444 r. pod opieką stryja, Mużyły Buczackiego, starosty śniatyńskiego i kołomyjskiego, oraz wuja, Jana Kniehinickiego, kasztelana halickiego. W styczniu 1445 najstarszy z synów wojewody Michała, Jan Bu­czacki, przejął opiekę nad małoletnimi braćmi, z którymi w r. 1448 przeprowadził ostateczny po­dział dóbr rodzinnych. B., po dojściu do wieku sprawnego, wstąpił na służbę króla Kazimierza Jagiellończyka, jako dworzanin brał udział w woj­nie pruskiej, za co król nagrodził go w r. 1459 zapisem 100 grzywien na dobrach Monasterczany. Po 1460 przebywał przeważnie w swych posia­dłościach na kresach, gdyż często spotykamy go na roczkach sądowych halickich lub lwowskich. W r. 1463 wraz z Janem Skarbkiem z Szarańczuk uposażył kościół parafialny w Podhajcach, ufundowany jeszcze przez jego ojca, Michała, które to uposażenie powiększył w r. 1490. Od roku 1472 występuje w aktach jako kasztelan halicki. Kazimierz Jagiellończyk korzystał z jego po­mocy przy układach z wojewodą mołdawskim, Stefanem, jak wynika z dokumentu z d. 22 V 1484, mocą którego król zapisał B-mu 10 grzywien na wsi Letniowice na Podolu ?ratione servitiorum in Valachia?. W r. 1485, po śmierci Dawida Buczackiego, został mianowany wojewodą i starostą general­nym podolskim i prawdopodobnie uczestniczył w akcie uroczystego hołdu woj. mołdawskiego Stefana w d. 15 IX1485 w Kołomyi, gdyż jeszcze w październiku t. r. spotykamy go przy boku króla we Lwowie. W I. 1486-89 służył pod do­wództwem królewicza Jana Olbrachta, gdy tenże organizował obronę kresów wschodnich i staczał zwycięskie boje z Tatarami nad Murachwą i nad Bohem. W d. 25 I 1491 widzimy go walczącego z Tatarami w bitwie pod Zasławiem nad Horyniem. Z woj. mołdawskim Stefanem miewał zatargi, które pociągały za sobą odwetowe wyprawy Mołdawian na ziemie kresowe. W r. 1494, kiedy kmiecie włości kamienieckiej pytali starostę chocimskiego, za co ich kazał niszczyć, otrzymali odpowiedź, że to jest odwet za rabunek 100 wo­łów i 7 półkufków wina greckiego, które B. za­grabił wojewodzie Stefanowi. B. brał też niewąt­pliwie udział w nieszczęśliwej wyprawie mołdaw­skiej króla Jana Olbrachta w r. 1497, lecz nie mamy na to wyraźnych przekazów źródłowych. Gdy podczas tej wyprawy woj. ruski Mikołaj Tęczyński został ciężko ranny i zmarł wkrótce po­tem po powrocie do Polski, król nadał B-mu wo­jewództwo ruskie wraz ze starostwem chełmskim i hrubieszowskim. Na tej nowej placówce B. zo­stał przydzielony jako podkomendny (z tytułu

[s. 82]

posiadanych starostw (hrubieszowskiego i chełm­skiego) generalnemu staroście ziem ruskich Piotrowi Myszkowskiemu, który w l. 1499-1501 kie­rował obroną Rusi podczas strasznych najazdów hord turecko-tatarskich, wspieranych przez Mołdawian w odwet za wyprawę mołdawską króla Olbrachta. W walkach tych wyróżnił się jego naj­starszy syn Jan Andrzej jako rotmistrz zaciężnych. 6 V 1499 w Krakowie wraz z innymi sena­torami kor. B. brał udział w układzie z posłami sej­mu litewskiego, potwierdzającym dawne umowy Polski z Litwą. Zmarł między 1 IV a 2 VIII 1501; starostwo chełmskie otrzymał po nim Stanisław Kuropatwa, kasztelan chełmski, województwo ruskie Jan Tarnowski. Z małżeństwa z Anną ze Sprowy pozostawił synów: Jana Andrzeja, Jana Feliksa i Jakóba, oraz dwie córki, Beatę i Ka­tarzynę.

Enc. Org.; W. Enc. II.; Boniecki; Uruski; AGZ II, VII, XII, XV, XVIII, XIX; Prochaska A., Materiały archiwalne, wyjęte głównie z Metryki litew­skiej od 1348 do 1607 r., Lw. 1890; Listy i akta Pio­tra Myszkowskiego, generalnego starosty ziem ruskich za Jana Olbrachta, zebrane przez ś. p. Adolfa Pawińskiego, wyd. Anatol Lewicki (Arch. Kom. Praw. VIII, Kr. 1898, 319/20, 348/9, 384/5); Papee F., Ostatnie dwunastolecie panowania Kazimierza Ja­giellończyka (Polska i Litwa), Lw. 1906; Matr. Sum. I-III; Jabłonowski A., Podole u schyłku w. XV (Pisma t. IV, Wołyń, Podole i Ruś Czerwona, W. 1911, 355, 390); Akta unii Polski z Litwą 1385-1791, wyd. St. Kutrzeba i Wł. Semkowicz, Kr. 1932; Papee F., Jan Olbracht, Kr. 1936.

Władysław Pociecha