Jakub Azulewicz

Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935, s. 191.

AzulewiczJakób(+ 1794). Tatar litewski, mu­zułmanin, syn rotmistrza Aleksandra Mustafy A-a, właściciela 33 włók ziemi w Studziance w pow. bialskim, i Felicjanny z Tuhan-Baranowskich. W r. 1781 był już pułkownikiem, dowódcą pułku II tatarskiego ułanów SŁ Augusta. W kampanji polsko-rosyjskiej 1792 r. poważniejszej roli nie odegrał. Działania jego pułku, przenie­sionego na etat wojska koronnego, ograniczone zostały do marszów na Mazowszu i Podlasiu, patrolowania i zatapiania promów na Bugu, sam A. zaś interwenjował u króla w sprawie gwałtów, których dopuszczały się wojska ro­syjskie na pozostałych na Litwie żonach jego podkomendnych Tatarów. W r. 1793 pułk A-a, wcielony do wojska litewskiego, otrzymał na­zwę pułku VI Przedniej Straży. W kwietniu r. 1794 A. należał do tych dowódców polskich na Litwie, którzy pierwsi przyłączyli się do insurekcju Na wieść, że Chlewiński wszczął 16 IV powstanie w Szawlach, A. przyprowadził swój pułk do Sokółki w pow. grodzieńskim dla osłonienia stojącego tam pułku 2 pieszego, a na­stępnie obywateli tego powiatu, którzy, w So­kółce zgłosili akces do powstania. W drugiej połowie czerwca A. ze swym pułkiem znaj­dował się w Brześciu i stąd rozsyłał patrole w okolicę. Patrol pod komendą porucznika Azulewicza zagarnął 24 VI do niewoli rosyj­ską eskortę pontonów, płynących Bugiem. W tym czasie pułk A-a połączył się z korpusem gen. Frankowskiego i razem z nim wszedł 2 VIII do Wilna. Podczas oblężenia Wilna przez Ro­sjan pułk ten zajmował stanowisko obok od­działu Frankowskiego na trakcie radlińskim, na który 11 VIII skierowane zostało główne na­tarcie przeciwnika. Tegoż dnia w szarży ka­waleryjskiej A., walcząc mężnie, poległ. Żonaty 1-o v. z Marjanną z Józefowiczów, 2-o v. z Elż­bietą z Kryczyńskich, pozostawił 3 synów. Te­goż nazwiska, Tatar litewski, Maciej, muzułma­nin, był rotmistrzem wojska litewskiego w r. 1792. W I. 1811—12 już jako były rotmistrz, chciał uformować pułk tatarski, myśl tę zrealizowali jednak inni Tatarzy. Z Felicjanny Kryczyńskiej zostawił dzieci: Alberta, Marjannę, Zofję i Ewę.

Dziadulewicz, Herbarz rodzin tatarskich, 33-39; Akty Wil. Kom., V 402—403; Korzon,
Wewn. dzieje Polski za St. Aug., Kr. 1885—6, IV, 299—300, V 142,143,147; Dembiński, St August i ks. Józef Poniatowski w Świetle korespondencji, Lw. 1904,s.90-91,106—107; Smoleński, Konfederacja targowicka, Kr. 1903, s. 123; Wolański (Soplica), Wojna polsko-ros. 1792 r., P. 1922, II, 230, 297, 298,342. 375; Gembarzewski, Rodowody pułków; „Gazeta Wolna Warsz.”, 1794, nr 1, 9, 32, 37; „Korespondent Narod. i Zagran.”, 1794, nr 53, 54; Askenazy i Dzwonkowski, Akty powst. Kościuszki, Kr. 1918, t. II cz. II, s. 334—335, 354; Mościcki, Dzieje porozb. Litwy i Rusi, Wilno 1910, L 184.

Stanisław Kryczyński