Hirsz Perec Chajes

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 246.

Chajes Hirsz Perec (1876—1927), profesor, ra­bin, działacz społeczny, ur. w Brodach, pocho­dził z rodziny uczonych żydowskich, wywodzą­cych swój rod z Prowancji, choć jeden z jego przodków, Izak Chajes (1540—1617?) już miesz­kał w Polsce (w Busku). Dziad Ch-a, Cwi Hirsz Ch., współtwórca tzw. »Wiedzy oświecenia«, był rabi­nem w Żółkwi i Kaliszu i jednym z nielicznych rabinów polskich, którzy złożyli na Uniwersytecie Lwowskim (1846) przepisany przez rząd egzamin z filozofii i etyki. Ch. rozpoczął swą naukę od judaistyki (biblii i talmudu) u stryja swego, rabina brodzkiego, po czym zabrał się do nauk świeckich i począwszy od klasy IV składał każ­dego półrocza egzamin jako prywatysta. Egzamin dojrzałości zdał w r. 1894 w Brodach, po czym wyjechał do Wiednia, gdzie równocześnie stu­diował na uniwersytecie (orientalia) i w Semina­rium Rabinicznym. Po uzyskaniu doktoratu filo­zofii na podstawie rozprawy o Ewangelii św. Marka (Markusstudien, Berlin 1899), w której starał się udowodnić, że istniał tekst tejże ewan­gelii również w języku hebrajskim i że w prasta­rych gminach chrześcijańskich odczytywano ewan­gelię po hebrajsku a nie po aramejsku, objął sekretariat Instytutu Orientalistycznego przy Uniwersytecie Wiedeńskim, po czym był nauczy­cielem religii mojż. w II gimnazjum we Lwowie i bezowocnie starał się o otrzymanie rabinatu w Drohobyczu. W r. 1902 powołano go na profesurę historii żyd. i biblii w Collegio Rabbinico we Florencji, a w r. 1904 otrzymał veniam le­gendi (a potem i tytuł profesora) w Uniwersy­tecie Florenckim, gdzie pogłębił swe studia orientalistyczne i wydał liczne prace z tego zakresu, jak Beiträge zur nordsemitischen Onomatologie, dwutomowy komentarz krytyczny do Psalmów i proroka Amosa; Jüdische und jüdisch-indische Grabinschriften zu Aden (1903) oraz liczne arty­kuły naukowe i popularno-naukowe w pismach francuskich oraz włoskich, a szczególnie w przez siebie założonych i redagowanych czasopismach: »La settimana Israelitica«, »Il Messagero Israelitico« itp. Bibliografia jego prac obejmuje 483 ty­tułów. Gdy Sejm Galicyjski uchwalił w r. 1907 założenie Krajowej Szkoły Rabinów we Lwowie, zaproponowano Ch-wi katedrę biblii. Uchwała sejmu nie została jednak, dzięki staraniom orto­doksów galicyjskich, wykonana i Ch. został we Florencji, by w r. 1912 objąć urząd rabina w Trieście a w r. 1918 urząd nadrobi na gminy żydowskiej we Wiedniu. Był on na tym urzędzie pierwszym Żydem polskim, a także pierwszym sjonistą, czego mu Żydzi wiedeńscy nie mogli przebaczyć. Na swym nowym stanowisku wy­kazał Ch. niebywałą energię, założył żydowskie gimnazjum realne (dziś im. Chajesa), żyd. semi­narium dla nauczycieli religii, hebrajskie peda­gogium, jeździł dwukrotnie do Ameryki dla zbieranią pieniędzy celem uratowania seminarium rabinicznego w Wiedniu oraz innych instytucji, a równocześnie był w I. 1921—5 prezesem świa­towej organizacji sjonistycznej (Actrons-Commitee), członkiem kuratorium Uniwersytetu He­brajskiego w Jerozolimie itp. W ostatnich latach swego życia nosił się z myślą objęcia katedry biblii na Uniwersytecie Jerozolimskim, ale orto­doksi żydowscy i nagła śmierć stanęły na prze­szkodzie wykonaniu tego zamiaru. Ch. akcento­wał stale swe polskie pochodzenie i był dumny, i że jest Żydem polskim.

Rosenfeld M., H. P. Chajes Leben und Werk Wiedeń, 1933, 280; tenże, H. P. Chajes Reden und i
Vorträge, Wiedeń 1933, 344; Miscellanea di studi ebraici in memoria di H. P. Ch., publicata da Elia
S. Artom, Umberto Cassuto, Israel Zoller, Fircnze 1930; Abhandlungen zur Erinnerung an H. P. Ch., Wien 1933, 303—350; tamże: Rosenfeld M. u. Chajes Saul, Bibliographie der Schriften, Reden und Vorträge von H. P. chajes.

MajerBalaban